Możliwość komentowania O różnicy pomiędzy bezpośrednim a pośrednim zabiciem niewinnego została wyłączona
Tradycyjne katolickie nauczanie (potwierdzone również przez Jana Pawła II) na temat absolutnego zakazu aborcji jest z pewnością bardzo trudne do zaakceptowania. Jego logiczną konkluzję stanowi bowiem stwierdzenie, iż nawet w celu ratowania życia matki nie ma się moralnego prawa w bezpośredni sposób dokonać aborcji. Tę konkluzję jasno zresztą wyraził papież Pius XII w przemówieniu do uczestników kongresu „Katolickiej Włoskiej Unii Położnych”, który odbył się 29 października 1951 roku:
Oprócz tego każdy ludzki byt, także dziecko w macierzyńskim łonie, ma prawo do życia <<bezpośrednio>> od Boga, nie od rodziców, ani też od jakiegokolwiek społeczeństwa lub ludzkiej władzy. Tak więc nie ma żadnego człowieka, żadnej ludzkiej władzy, żadnej wiedzy, żadnego medycznego, eugenicznego, społecznego, ekonomicznego, moralnego <<wskazania>>, które mogłoby przedłożyć lub dać ważny tytuł prawny dla <<bezpośredniej>> postanowionej dyspozycji nad niewinnym życiem ludzkim, tzn. dyspozycję, która dążyłaby do jego zniszczenia zarówno jako cel, bądź jako środek do innego celu, samego z siebie być może w żaden sposób nie niewłaściwego. W ten sposób, np. uratować życie matki jest najszlachetniejszym celem; lecz bezpośrednie zabicie dziecka jako cel do tego środka nie jest dozwolone ( Patrz: AAS 43/1951/838. Cytat za: O. Henryk Ćmiel OSPPE, “Teologia moralna szczegółowa. Podręcznik dla studentów teologii”, Częstochowa 2013, s. 736 -737).
Uroczyste i nieomylne potępienie wszelakiej bezpośredniej aborcji ogłosił zaś Jan Paweł II w encyklice „Evangelium Vitae”:
„mocą władzy, którą Chrystus udzielił Piotrowi i jego Następcom, w komunii z Biskupami — którzy wielokrotnie potępili przerywanie ciąży, zaś w ramach wspomnianej wcześniej konsultacji wyrazili jednomyślnie — choć byli rozproszeni po świecie — aprobatę dla tej doktryny — oświadczam, że bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel czy jako środek, jest zawsze poważnym nieładem moralnym, gdyż jest dobrowolnym zabójstwem niewinnej istoty ludzkiej. Doktryna ta, oparta na prawie naturalnym i na słowie Bożym spisanym, jest przekazana przez Tradycję Kościoła i nauczana przez Magisterium zwyczajne i powszechne. Żadna okoliczność, żaden cel, żadne prawo na świecie nigdy nie będą mogły uczynić godziwym aktu, który sam w sobie jest niegodziwy, ponieważ sprzeciwia się Prawu Bożemu, zapisanemu w sercu każdego człowieka, poznawalnemu przez sam rozum i głoszonemu przez Kościół” (tamże, n. 62).
Wielu współczesnych katolików, najprawdopodobniej po to, aby ominąć katolicką doktrynę na ten temat powołuje się na regułę podwójnego skutku (nauczaną przez teologów moralnych). Mówiąc w skrócie: reguła ta zakłada, iż jeśli pośrednim efektem jakiegoś dobrego lub neutralnie moralnego działania będzie coś złego, to dla odpowiednio słusznych przyczyn można coś takiego uczynić. Oczywiście, zasada podwójnego skutku nie aprobuje popełniania czynów wewnętrznie złych w celu osiągania dobrych rezultatów, jedynie katolicy którzy powołują się na nią w kontekście ratowania życia ciężarnej matki przez często swój brak precyzji sprawiają wrażenie, jakoby w tej zasadzie właśnie o to chodziło. Innymi słowy, sprawiają oni wrażenie, jakoby zasada podwójnego skutku poprzez odpowiednio dobre intencje i dobre cele przemieniała coś, co normalnie zaliczylibyśmy do “bezpośredniej aborcji” w zaledwie “pośrednią aborcję”. Tak jednak nie jest, co spróbuję poniżej wytłumaczyć na dwóch praktycznych przykładach.
Ratowanie życia ciężarnej matki poprzez wzięcie szczypców i wyrywanie zeń kawałek po kawałku znajdującego się w jej organizmie ciała nienarodzonego dziecięcia, nie jest żadnym zastosowaniem zasady “podwójnego skutku”, ale stanowi akt zamierzonego i bezpośredniego zabicia nienarodzonego dziecięcia. Jest to działanie wewnętrznie złe, do którego nie ma się nigdy moralnego prawa, chociaż można domniemywać łagodniejszą odpowiedzialność moralną za jego popełnienie, gdyż cel jest dobry (aczkolwiek środek do tego celu niegodziwy) i intencje są dobre, a okoliczności ekstremalne. Zgodne z zasadą “podwójnego skutku” jest z kolei np. usunięcie nowotworowego guza z organizmu ciężarnej kobiety, nawet jeśli jego przewidywanym skutkiem może być/lub będzie śmierć nienarodzonego dziecięcia. Takie działanie nie jest bowiem aktem zamierzonego i bezpośredniego zabicia dziecka w celu ratowania matki, gdyż jego specyfika polega na czymś zupełnie innym. Tu celem “ataku” nie jest niewinne dziecię, które ma być zamordowane po to by ktoś inny miał żyć – tu celem “ataku” jest guz nowotworowy, a ubocznym skutkiem jego likwidacji może być/będzie śmierć niewinnego.
Można to porównać do sytuacji, w której żołnierze/policjanci strzelają do terrorystów przetrzymujących zakładników. Nawet jeśli jest duże prawdopodobieństwo czy pewność, że w wyniku takiego strzelania na 100 zakładników od zbłąkanych kul zginie 1 czy 2 zakładników to strzelanie do terrorystów będzie tu nadal zgodne z zasadą podwójnego skutku. Ale już np. bezpośrednie zastrzelenie dajmy na to niewinnego dziecka (np. przez zamierzony z góry strzał w jego głowę czy serce), po to by można było ocalić od śmierci 100 innych niewinnych dzieci, nie będzie żadnym działaniem zgodnym z zasadą “podwójnego skutku”, ale będzie działaniem wewnętrznie złym. Owszem będzie to działanie w pewnym sensie zrozumiałe, co do którego można będzie przyjąć domniemanie łagodniejszej odpowiedzialności moralnej. Niemniej jednak nie będzie to działanie, do którego ma się kiedykolwiek moralne prawo.
Zgodnie z sugestią oraz wyrażoną na to zgodą ks. Szymona Bańki publikuję poniżej korespondencję mailową, która została wymieniona pomiędzy mą osobą a osobą ks. Szymona Bańki w kwestii jego wypowiedzi odnoszących się do oceny moralnej niektórych, bardzo rzadko występujących przypadków aborcji.
Mirosław Salwowski
Od: Mirosław Salwowski Wysłano: czwartek, 7 listopada 2019 23:59 Do: Ks. Szymon Bańka Temat: Błędy i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Niech
będzie pochwalony Jezus Chrystus
Przesyłam
Księdzu link do mego artykułu na temat pewnych dwuznacznych, a
nawet błędnych wypowiedzi autorstwa Księdza i pana Michała
Murgrabiego:
Temat: Błędy
i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Dziękuję
za uwagi, przepraszam że tak na szybko i bez podawania źródeł –
jak znajdę chwilę to coś podeślę. Tymczasem tylko sprzeciwię
się twierdzeniu:
iż
co prawda zabijanie nienarodzonych dzieci jest „prawie zawsze
zakazane” jednak w przypadku zagrożenia życia matki można uznać,
że nie jest to obiektywnie złe i zabronione [1].
To
nie jest prawda – i tego (mam nadzieję) nie powiedziałem –
piszę mam nadzieję bo nie pamiętam i nie mam w tej chwili czasu
żeby to odsłuchać – jeśli padło takie stwierdzenie z moich ust
to byłaby to fatalna pomyłka! A jeśli nie to proszę nie sugerować
że coś takiego powiedziałem.
Nie
w przypadku „zagrożenia życia” a w przypadku aktualnego „ataku
na życie” na matki można to brać pod uwagę. Teologia moralna
dopuszcza traktowanie nawet niewinnej osoby jako „injustus agresor”
– jako niesprawiedliwego agresora, gdy jego działanie sprowadza
aktualne zagrożenie życia niewinnej osoby (np. osoby tonące które
próbują się dostać na już przeładowaną łódź ratunkową i
ewidentnie ją zatopią mogą zostać potraktowane jako agresorzy –
można z nimi walczyć – nawet sprowadzając na nich śmierć). W
tym samym sensie nie dziecko które stwarza zagrożenie dla życia
ale takie którego rozwój realnie i aktualnie zabija matkę (ponoć
może się to zdarzyć właśnie w przypadku ciąży pozamacicznej)
może zostać zabite (choć teolodzy mówią że należy czekać i
obserwować sytuację do samego końca – tak żeby mieć pewność
że zaistniała taka sytuacja – więc musi się zacząć
bezpośrednie niszczenie narządów wewnętrznych matki – wtedy
według teologów można podjąć leczenie kobiety nawet jeśli
będzie to wymagało zabicia dziecka. Nie zmienia to faktu że
aborcja zawsze jest złem – tak jak niewpuszczanie tonących osób
na łódź ratunkową (poprzez czynną walkę z nimi).
Od:
Mirosław Salwowski Wysłano: piątek,
8 listopada 2019 14:23 Do:
Ks. Szymon Bańka Temat: Odp:
ODP: Błędy i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Niech
będzie pochwalony Jezus Chrystus
Cytaty
z wypowiedzi Księdza zostały przeze mnie zaznaczone kursywą.
Stwierdzenie o treści: “iż co prawda zabijanie nienarodzonych
dzieci jest „prawie zawsze zakazane” jednak w przypadku
zagrożenia życia matki można uznać, że nie jest to obiektywnie
złe i zabronione” nie jest cytatem słów Księdza, ale moją
ich konstatacją. Co prawda uważam, że to jest najbardziej logiczny
wniosek, jaki można wysnuć z cytowanych przeze mnie słów Księdza
jednak jeśli uważa Ksiądz, że w jakiś sposób Księdza
skrzywdziłem w ten sposób to mogę to uściślić i sprecyzować w
swym artykule. Dodam jednak, że ostatnie z cytowanych przeze mnie
stwierdzeń pana Michała Murgrabii idzie jeszcze dalej w swej
interpretacji słów Księdza niż ja, a jednak nie sprostował
Ksiądz jego komentarza na ów temat, co w tym określonym kontekście
może być w oczywisty sposób interpretowane, jako wyrażenie
aprobaty da jego słów.
Co do różnych możliwych
wypowiedzi teologów, które mogłyby być odczytywane jako
przyzwolenie na akt bezpośredniego zabicia niewinnego dziecka w celu
ratowania życia matki to nie wątpię, że takowe mogą istnieć,
jednak o ile dane nauczanie teologów nie ma charakteru jednomyślnego
to nie można zakładać nieomylnego ich charakteru. Należy też
pamiętać, że ponad nauczaniem poszczególnych teologów (których
oczywiście opinie należy zasadniczo rzecz biorąc szanować i brać
pod uwagę) są wypowiedzi Magisterium Kościoła. A Magisterium
Kościoła w jasny sposób wypowiedziało się, że odnośnie dziecka
nienarodzonego nie można stosować klauzuli “niesprawiedliwego
napastnika” czy też “ostatecznej konieczności”
(cytowany przeze mnie Pius XI), a także w nieomylny sposób orzekło,
iż norma moralna zakazująca bezpośredniego i zamierzonego zabicia
niewinnej osoby ludzkiej nie zna żadnych wyjątków (Jan Paweł II,
“Evangelium Vitae”). Co do konkretnego przypadku ciąży
pozamacicznej to zachęcam Księdza do zapoznania się z tekstem
swego współbrata, ks. Petera Scotta z USA:
Myślę,
że dobrze będzie też dodać, iż jeśli chodzi o akty wewnętrznie
złe to w świetle nauki katolickiej nie można mówić o tym, że
niektóre z nich co prawda pozostaną złe, jednak mogą być w
ekstremalnych okolicznościach dozwolone. Po prostu one są zawsze
zakazane, dlatego, że są wewnętrznie złe. Swego czasu pisał o
tym jeden z biskupów Bractwa św. Piusa X, bp Tissier de Mallerais:
“(…) człowiek
powinien raczej wybierać śmierć niż obrazę Boga poprzez choćby
jeden popełniony świadomie grzech. (…) Można
tolerować mniejsze zło, ale nigdy nie można go pozytywnie czynić.
Oto nauka Kościoła! (…) Nie
można dokonać choćby i najmniejszego grzechu w celu zbawienia
nawet całego świata”
– Biskup Bernard Tissier de Mallerais, “Komunikat Bractwa św.
Piusa X”, Zawsze Wierni, nr. 11/ 1996, s. 5.
Na
samym końcu chciałbym przeprosić Księdza jeśli poczuł się
Ksiądz jakoś urażony czy zaatakowany mym artykułem. Nie to było
mą intencją. Uznałem też, że nie muszę z Księdzem wcześniej
omawiać tego tematu, gdyż wedle Pisma świętego należy upomnieć
najpierw w cztery oczy tego, kto “zgrzeszył przeciw tobie”
(Mt 18, 15) Ksiądz zaś swymi wypowiedziami nie uderzał w dobro mej
osoby. Ponadto, wypowiedzi Księdza w tej kwestii miały charakter
publiczny więc uznałem, że zasadne jest w takim razie publiczne
ich omówienie przeze mnie. Mam przy tym nadzieję, iż mimo
publicznego charakteru mych uwag da radę Ksiądz obiektywnie
przyjrzeć się ich zasadności.
Pozdrawiam
w imieniu Jezus i życzę wielu Bożych błogosławieństw.
Temat: Błędy
i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Nie
wchodzi tu także w grę zasada godziwości krwawej obrony przeciw
napastnikowi (któż bowiem niewinne takie maleństwo mógłby nazwać
napastnikiem)?). Niema też żadnego tzw. prawa „bezwzględnej
konieczności”, które by mogło usprawiedliwić uśmiercenie
niewinnego dziecka. Zasługują zatem na pochwałę owi sumienni i
doświadczeni lekarze, którzy starają się i życie matki i życie
dziecięcia zachować i obronić. Niegodnymi natomiast okazaliby się
szlachetnego miana i tytułu lekarskiego ci, którzy by ze względów
leczniczych albo przez niewłaściwe współczucie nastawali na życie
matki lub płodu[2].
Nie
podważam oczywiście cytowanych przez Pana dokumentów magisterium,
jednak podążając za moim profesorem teologii moralnej z Zaitzkofen
uważam że właśnie wtedy kiedy rozwój dziecka aktualnie i realnie
uszkadza narządy wewnętrzne kobiety może jednak zostać uznane za
agresora – jeśli dobrze pamiętam to teolodzy stosowali tu
wyjaśnienie że nie można po prostu zabić tego dziecka (na
podstawie przewidywań), ale jeśli jest konieczne przeprowadzenie
operacji usunięcia jakiejś części narządów wewnętrznych za
względu na rozwój dziecka (co z konieczności wiąże się ze
śmiercią dziecka i w praktyce jest równoznaczne z zabiciem go),
który je uszkadza to wtedy jest to dopuszczalne moralnie (w ten
sposób omijają oni bardzo jasne zakazy bezpośredniego zabicia
istoty niewinnej). Jeśli dobrze pamiętam to zostało nam to
przedstawione jako rzecz dosyć powszechnie uznaną przez nowszych
teologów moralnych i nie łamiącą zakazu zabijania istoty
niewinnej.
Temat:
Odp: ODP: ODP: Błędy i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Być
może profesorowi teologii moralnej z Zaitzkofen chodziło o tzw.
pośrednią aborcję, czyli takie działanie, które samo w sobie nie
zmierza wprost do zabicia nienarodzonego dziecięcia, ale śmierć
dziecka jest tu efektem ubocznym głównego, mającego charakter
leczniczy działania. Na przykład, dozwolone jest operowanie serca
ciężarnej kobiety nawet gdyby prawdopodobnym tego efektem miała by
być śmierć dziecka. W przypadku ciąży pozamacicznej część
moralistów katolickich uznaje też za dozwolone wyjęcie jajowodu
wraz z żywym dzieckiem chociaż wiadomym jest, że w skutek takiej
operacji dziecko i tak umrze. Jest jednak zawsze niedozwolonym
bezpośrednie i zamierzone zabijanie niewinnego dziecka, a więc np.
rozkawałkowanie go na części, wyssanie z łona matki,
wstrzyknięcie mu trucizny. Jest to niedozwolone również w celu
ratowania życia matki.
Temat: Błędy
i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Tak
o takiej sytuacji mówimy – choć jest to rzecz nie do końca w
stylu: leczenie powoduje też śmierć, gdyż to właśnie samo
dziecko jest bezpośrednio zagrożeniem. Więc jest to przypadek
pośredni, bardzo trudny i wyjątkowy, przeważnie nie wymieniany w
zwykłych dyskusjach na ten temat.
Może
warto opublikować naszą wymianę zdań pod pańskim tekstem? Wydaje
mi się że to trochę wyjaśnia.
Od:
Mirosław Salwowski Wysłano: sobota,
9 listopada 2019 09:54 Do:
Ks. Szymon Bańka Temat: Re:
Odp: ODP: ODP: Błędy i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Jeśli
chodzi o publikację naszej wymiany zdań bezpośrednio pod mym
artykułem to niestety nie jest to możliwe ze względów
technicznych, gdyż moja strona póki co nie ma możliwości
dodawania komentarzy pod artykułami. Mogę jednak zaproponować
Księdzu publikację odrębnego artykułu, na którego treść
składały się maile, które wymieniliśmy na ów temat? Co Ksiądz
na to?
Co
do publikacji naszej korespondencji mailowej to skoro się Ksiądz na
to zgadza, zamierzam tak uczynić. Zanim jednak to zrobię prosiłbym
jeszcze Księdza o odpowiedź na pytanie, które uważam za tak
naprawdę najważniejsze i najbardziej kluczowe dla całej tej sprawy
(odpowiedź Księdza na ów temat chciałbym dołączyć do
publikacji naszych maili). A mianowicie, chodzi mi o odpowiedź na
pytanie, czy uważa Ksiądz, że takie czynności jak np. rozerwanie
jeszcze żyjącego nienarodzonego dziecięcia na kawałki, wyssanie
takowego za pomocą specjalnego przyrządu lub wstrzyknięcie w jego
organizm trucizny mogą być uznane za moralnie dozwolone wówczas,
gdyby miała się okazać, iż bez ich podjęcia nie da się uratować
życia matki?
Temat: Błędy
i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Metoda
którą ratuje się życie matki nie może być sama w sobie zła,
stąd śmierć dziecka może być dopuszczalna tylko jako
“voluntarium indirectum” zgodnie z jego zasadami: a więc
czyn sam w sobie nie jest zły i powód jest bardzo poważny.
A
mianowicie, chodzi mi o odpowiedź na pytanie, czy uważa Ksiądz, że
takie czynności jak np. rozerwanie jeszcze żyjącego nienarodzonego
dziecięcia na kawałki, wyssanie takowego za pomocą specjalnego
przyrządu lub wstrzyknięcie w jego organizm trucizny mogą być
uznane za moralnie dozwolone wówczas, gdyby miała się okazać, iż
bez ich podjęcia nie da się uratować życia matki?
Czyli
nie jest to dopuszczalne.
Choć
w przypadkach o których mówiliśmy operacja sprowadzi śmierć na
dziecko to celem operacji nie może być zabicie dziecka.
Od:
Mirosław Salwowski Wysłano: wtorek,
12 listopada 2019 13:54 Do:
Ks. Szymon Bańka Temat: Re:
ODP: Odp: ODP: ODP: Błędy i dwuznaczności Księdza w kwestii
aborcji
Dziękuję
za tę odpowiedź. Wynika zatem z niej, iż wcześniejsze wypowiedzi
Księdza w programie “Kościół. Naród. Państwo” były
dwuznaczne, niejasne, aczkolwiek nie jawnie błędne. Myślę jednak,
że warto by było w jednym z następnych programów wyjaśnić i
naprostować te dwuznaczności. Myślę, że jest to tym bardziej
wskazane, gdyż o ile Ksiądz wyrażał się dwuznacznie i
nieprecyzyjnie o tyle redaktor Michał Murgrabia wypowiadał się na
ten temat już w sposób jawnie błędny.
Przy
okazji, czy chciałby Ksiądz się jeszcze odnieść do drugiej
części mego artykułu? Jeśli tak do dołączę Księdza odpowiedź
na ów temat do publikacji naszej korespondencji mailowej?
Temat: Błędy
i dwuznaczności Księdza w kwestii aborcji
Tak
na szybko i z głowy: Herezją stricte sensu nazywamy bezpośrednią
negację jakiejś uroczyście zdefiniowanej prawdy wiary (faktycznie
może ona być natury moralnej). Mówi się również o herezji latae
sensu jako o negacji powszechnie przyjętej prawdy wiary (takiej w
którą zawsze i wszędzie wierzono – jednak której nie
zdefiniowano). Definicja Jana Pawła II wprawdzie spełnia znamiona
uroczystej definicji – jednak znając ówczesną politykę
kongregacji nauki i wiary, zapytani pewnie by odpowiedzieli że
Papież nie użył swojej władzy a jedynie stwierdził że jest to
prawda wiary na podstawie jej powszechnej w czasie i przestrzeni
akceptacji – dokładnie tak zrobiono w bardzo podobnym przypadku
zdefiniowania przez Jana Pawła II niemożności wyświęcenia
kobiety na kapłana.
Także
moim zdaniem na pewno można nazwać dopuszczanie aborcji herezją,
ale można się kłócić czy w sensie ścisłym czy potocznym.
W jednym z programów umieszczonych na internetowym kanale “Media Narodowe” należący do Bractwa Kapłańskiego św. Piusa X ks. Szymon Bańka – który pełni też funkcję redaktora naczelnego pisma “Zawsze Wierni” – wyraził w najlepszym wypadku bardzo dwuznaczną myśl na temat dopuszczalności tzw. aborcji w przypadku, gdy rozwój życie nienarodzonego dziecięcia ma zagrażać życiu matki. Otóż ks. Bańka po stwierdzeniu, iż “zasadniczo” nie ma wyjątków od zakazu zabijania niewinnych istot ludzkich stwierdził, co następuje:
(…) W przypadku jakichś absolutnie wyjątkowych przypadkach, gdybyśmy mieli do czynienia z faktycznie równowagą, czyli życie za życie, kiedy rozwój dziecka ewidentnie prowadziłby do śmierci, nieuchronnie, kiedy mielibyśmy do czynienia z taką sytuacją. Wtedy trzeba by ten konkretny przypadek bardzo, bardzo dokładnie badać i zastanawiać się, co można zrobić? Ale, zasada jest, ogólna zasada jest prosta: nie wolno pozbawiać życia istoty niewinnej.
Następnie prowadzący z nim wywiad redaktor Michał Murgrabia sformułował następujące pytanie:
(…) A druga rzecz, odpowiedział Ksiądz od razu na następne pytanie: czy są przypadki, kiedy dokonujący aborcji może nie ponieść grzechu z tego powodu? To też już wybrzmiało. Bo jednak są pewne wyjątki. I należy też pamiętać o tym, myślę, że to jest bardzo ważne żeby to sobie uświadomić, że z wyjątków nie należy czynić reguły. Czy dobrze rozumiem, proszę Księdza?
Ks. Szymon Bańka odpowiedział na to w następujący sposób:
Oczywiście z wyjątków nie należy czynić reguły. I tutaj, wyjątki o których Pan wspomniał, nie używałbym nawet liczby mnogiej. Mnie jest znany jeden przypadek, gdzie można by się zastanawiać, to znaczy, gdzie faktycznie teologia moralna zastanawia się, czy nie można potraktować wtedy tego dziecka, jako tak zwanego (w cudzysłowiu) “niesprawiedliwego agresora”. To znaczy oczywiście, nie, nie dobrowolnie, to znaczy oczywiście to dziecko nie jest w stanie być agresorem, ale kiedy rozwój dziecka faktycznie zabija bezpośrednio, prawda, wtedy być może mielibyśmy do czynienia z taką sytuacją, która by pozwoliła na ratowanie życia matki w ten sposób. Ale to są przypadki naprawdę absolutnie wyjątkowe, gdzie każdy pojedynczy przypadek trzeba rozważać osobno. Także, odpowiedź na pytanie brzmi: aborcja zawsze jest zakazana, jeśli mielibyśmy sytuację taką, jaką opisałem, że rozwój tego dziecka bezpośrednio zabija matkę, wtedy trzeba ten konkretny przypadek naprawdę ocenić pojedynczo. Znaczy, naprawdę tym konkretnym przypadkiem się zająć i poradzić, znaczy się w sensie, jakby Kościół, kapłana powinien poradzić, skonsultować, konsultując to również z lekarzem, co należy zrobić. Także, nie mówiłbym tu o jakichś wyjątkach od reguły, bo to są sytuacje absolutnie wyjątkowe, gdzie naprawdę trzeba bardzo osobiście i konkretnie potraktować ten konkretny przypadek.
Zatrzymajmy się na chwilę nad wymową cytowanych stwierdzeń ks. Szymona Bańki. Otóż z jednej strony stwierdza on, że co prawda “aborcja jest zawsze zakazana” jednak w przypadkach “absolutnie wyjątkowych” – czyli wówczas, gdy kontynuowanie donoszenia ciąży zagraża życiu matki – ów zakaz nie jest już wcale taki pewny i dalsze postępowanie w tej sytuacji należy skonsultować z kapłanem oraz lekarzem. Ksiądz Bańka nie mówi przy tym jednak, że celem tych konsultacji powinno być ocalenia życia nienarodzonego dziecka przez, co faktycznie daje furtkę przyzwoleniu na aborcję w tym jednym wypadku – czyli w sytuacji zagrożenia życia matki.
Nie inaczej powyższe słowa ks. Szymona Bańki zinterpretował redaktor Michał Murgrabia, który skomentował je w poniższy sposób:
Ja myślę, że może tu nastąpić bardzo duże zdziwienie za strony naszych widzów, którzy na przykład nie są przychylni Kościołowi, a którzy często mieli takie wyobrażenie dotychczas, że Kościół restrykcyjnie przymusza ludzi, prawda, żeby tam, broń Boże, nie wychylili się poza te ramki, które są dozwolone, że aborcja jest zawsze złem, bezwzględnym złem i tak dalej, i tak dalej. Więc myślę, że ci ludzie, którzy byli przynajmniej bardzo niechętnie nastawieni dotychczas do kapłanów, czy do Kościoła, zrozumieją, że jednak Kościół patrzy na tą sprawę, dość powiedziałbym zdroworozsądkowo, a nie tak jak koń, który ma klapki na oczach, prawda, bez względu na wszystko, idziemy cały czas do przodu.
Niestety, cytowana wypowiedź redaktora “Mediów narodowych” nie spotkała się z żadnym sprostowaniem ze strony ks. Szymona Bańki, przez co jego wcześniejsze i tak bardzo dwuznaczne wywody w tej sprawie urosły do faktycznego wsparcia jednego z błędów doktrynalnych. Oczywiście, treścią owego błędu jest twierdzenie, iż co prawda zabijanie nienarodzonych dzieci jest “prawie zawsze zakazane” jednak w przypadku zagrożenia życia matki można uznać, że nie jest to obiektywnie złe i zabronione [1].
Czy ten pogląd da się uzasadnić w świetle nauczania katolickiego? Cóż, zacznijmy od tego, iż wedle tradycyjnej doktryny Kościoła istnieją czyny wewnętrznie złe, od których zakazu nie ma absolutnie żadnych, ale to żadnych wyjątków. To nie jest tak, że owe czyny są “prawie zawsze złe i zabronione” ale na przykład w 1 na 100 000 000 przypadków mogą być one dozwolone. Po prostu one są złe zawsze, wszędzie i w każdych okolicznościach i nie są one dozwolone nigdy i nikomu. Jeśli ktoś nie wierzy mi, że takie jest właśnie nauczanie katolickie na temat niektórych z czynów, to zachęcam go chociażby do uważnej lektury encykliki “Veritatis Splendor” papieża Jana Pawła II, a zwłaszcza jej punktów numer 52, 80-81, 92. Tradycyjna doktryna o absolutnym i nieznającym żadnych wyjątków zakazie pewnych zachowań została też streszczona w punktach numer 1754 oraz 1756 Katechizmu Kościoła Katolickiego.
Absolutnie każda aborcja jest zakazana i niemiła Bogu
Pozostaje zatem odpowiedzieć sobie na pytanie, czy konkretnie aborcja należy do czynów wewnętrznie złych, a więc takich, od których moralnego zakazu nie ma absolutnie żadnych wyjątków? Oczywiście, że tak jest. Skoro nawet kłamstwo wedle doktryny katolickiej jest wewnętrznie złe, to coś o wiele gorszego, czyli zamierzone zabicie niewinnej osoby ludzkiej tym bardziej należy do tej kategorii ludzkich zachowań. A doktrynalnych dowodów na takie postawienie sprawy jest wiele.
I tak np. jedna z rzymskich kongregacji w dniu 28 maja 1884 roku odpowiedziała w przeczący, negatywny sposób na zapytanie kardynała Caverot z Lyonu, w której ten pytał się o to, czy można tolerować interwencję chirurgiczną zwaną kraniotomią (rozkawałkowaniem czaszki), jeśli bez tego zabiegu umrze tak matka, jak i dziecko. Z kolei, w dniu 14 sierpnia 1889 roku Watykan stwierdził, iż moralnie zakazany jest “każdy zabieg chirurgiczny, który bezpośrednio powoduje śmierć płodu lub ciężarnej matki”.
Do sytuacji zagrożenia życia matki w bezpośredni sposób odniósł się też papież Pius XI w encyklice Casti Connubi:
W sprawie “indykacji lekarskiej lub terapeutycznej” – by użyć tych określeń – wyraziliśmy już, Czcigodni Bracia, głębokie swoje współczucie dla takiej matki, której spełnieniu obowiązku naturalnego zagrażają choroby a nawet śmierć. Lecz jakiż kiedykolwiek przytoczyć można powód dla usprawiedliwienia zamierzonego zabójstwa niewinnego dziecięcia? A przecież o to tu chodzi. I czy ono godzi w życie matki, czy w życie dziecka, zawsze sprzeciwia się przykazaniu Bożemu i głosowi przyrodzonemu: “Nie zabijaj” (Exod., XX, 13; cfr. Decr. S. Offic. 4 Maii 1898, 24 Julii 1895, 31 Maii 1884). Życie dziecięcia tak samo święte, jak życie matki. Stłumić go nikt, nawet państwo, nigdy nie będzie miało prawa. Niedorzecznie bardzo przywodzi się przeciw tym niewinny istotom prawo miecza, gdyż ono obejmuje jedynie winnych. Nie wchodzi tu także w grę zasada godziwości krwawej obrony przeciw napastnikowi (któż bowiem niewinne takie maleństwo mógłby nazwać napastnikiem)?). Niema też żadnego tzw. prawa “bezwzględnej konieczności”, które by mogło usprawiedliwić uśmiercenie niewinnego dziecka. Zasługują zatem na pochwałę owi sumienni i doświadczeni lekarze, którzy starają się i życie matki i życie dziecięcia zachować i obronić. Niegodnymi natomiast okazaliby się szlachetnego miana i tytułu lekarskiego ci, którzy by ze względów leczniczych albo przez niewłaściwe współczucie nastawali na życie matki lub płodu [2].
Pius XII z kolei, omawiając ten sam problem stwierdził:
„Błędem jest formułowanie pytania w sposób alternatywny: albo życie dziecka, albo życie matki. Nie: ani życie dziecka, ani życie matki nie mogą być wydane na zatracenie. Tak w odniesieniu do jednego, jak i do drugiego, jedyną konieczną zasadą powinno być zastosowanie wszelkich możliwych środków, aby uratować życie, zarówno życie matki, jak i życie dziecka” (Przemówienie z dnia 27 listopada 1951 r., wygłoszone na kongresie „Frontu rodziny”) [3].
Wreszcie w encyklice “Evangelium Vitae” Jan Paweł II dał wyraźnie do zrozumienia, iż nauczanie katolickie o nie znającym żadnych wyjątków absolutnym zakazie bezpośredniego i zamierzonego zabijania niewinnych osób ludzkich ma charakter nieomylny, gdyż należy do zwyczajnego i powszechnego Magisterium Kościoła:
“(…) przykazanie „nie zabijaj” ma wartość absolutną w odniesieniu do osoby niewinnej, i to tym bardziej wówczas, gdy jest to człowiek słaby i bezbronny, który jedynie w absolutnej mocy Bożego przykazania znajduje radykalną obronę przed samowolą i przemocą innych.
Istotnie, absolutna nienaruszalność niewinnego życia ludzkiego jest prawdą moralną bezpośrednio wynikającą z nauczania Pisma Świętego, niezmiennie uznawaną przez Tradycję Kościoła i jednomyślnie głoszoną przez jego Magisterium. Ta jednomyślność jest oczywistym owocem owego „nadprzyrodzonego zmysłu wiary”, wzbudzonego i umacnianego przez Ducha Świętego, który chroni od błędu Lud Boży, gdy „ujawnia on swą powszechną zgodność w sprawach wiary i obyczajów”.
Wobec stopniowego zacierania się w sumieniach i w społeczeństwie świadomości, że bezpośrednie odebranie życia jakiejkolwiek niewinnej ludzkiej istocie, zwłaszcza na początku i na końcu jej egzystencji, jest absolutnym i ciężkim wykroczeniem moralnym, Magisterium Kościoła nasiliło swoje wystąpienia w obronie świętości i nienaruszalności życia ludzkiego. Z Magisterium papieskim, które szczególnie często powracało do tego zagadnienia, było zawsze złączone nauczanie biskupów, zawarte w licznych i obszernych dokumentach doktrynalnych i duszpasterskich, ogłaszanych zarówno przez Konferencje Episkopatów, jak i przez poszczególnych biskupów. Również Sobór Watykański II poświęcił tej sprawie zwięzłą, ale stanowczą i jednoznaczną wypowiedź.
Dlatego mocą Chrystusowej władzy udzielonej Piotrowi i jego Następcom, w komunii z biskupami Kościoła Katolickiego, potwierdzam, że bezpośrednie i umyślne zabójstwo niewinnej istoty ludzkiej jest zawsze aktem głęboko niemoralnym. Doktryna ta, oparta na owym niepisanym prawie, które każdy człowiek dzięki światłu rozumu znajduje we własnym sercu (por. Rz 2, 14-15), jest potwierdzona w Piśmie Świętym, przekazana przez Tradycję Kościoła oraz nauczana przez Magisterium zwyczajne i powszechne.
Świadoma i dobrowolna decyzja pozbawienia życia niewinnej istoty ludzkiej jest zawsze złem z moralnego punktu widzenia i nigdy nie może być dozwolona ani jako cel, ani jako środek do dobrego celu. Jest to bowiem akt poważnego nieposłuszeństwa wobec prawa moralnego, co więcej, wobec samego Boga, jego twórcy i gwaranta; jest to akt sprzeczny z fundamentalnymi cnotami sprawiedliwości i miłości. Nic i nikt nie może dać prawa do zabicia niewinnej istoty ludzkiej, czy to jest embrion czy płód, dziecko czy dorosły, człowiek stary, nieuleczalnie chory czy umierający. Ponadto nikt nie może się domagać, aby popełniono ten akt zabójstwa wobec niego samego lub wobec innej osoby powierzonej jego pieczy, nie może też bezpośrednio ani pośrednio wyrazić na to zgody. Żadna władza nie ma prawa do tego zmuszać ani na to przyzwalać”.
Pod względem prawa do życia każda niewinna istota ludzka jest absolutnie równa wszystkim innym. Ta równość stanowi podstawę wszelkich autentycznych relacji społecznych, które rzeczywiście zasługują na to miano tylko wówczas, gdy są oparte na prawdzie i na sprawiedliwości, uznając i broniąc każdego człowieka jako osoby, a nie jako rzeczy, którą można rozporządzać. Wobec normy moralnej, która zabrania bezpośredniego zabójstwa niewinnej istoty ludzkiej, nie ma dla nikogo żadnych przywilejów ani wyjątków. Nie ma żadnego znaczenia, czy ktoś jest władcą świata, czy ostatnim «nędzarzem» na tej ziemi: wobec wymogów moralnych jesteśmy wszyscy absolutnie równi”. (…)
Dlatego mocą władzy, którą Chrystus udzielił Piotrowi i jego Następcom, w komunii z Biskupami — którzy wielokrotnie potępili przerywanie ciąży, zaś w ramach wspomnianej wcześniej konsultacji wyrazili jednomyślnie — choć byli rozproszeni po świecie — aprobatę dla tej doktryny — oświadczam, że bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel czy jako środek, jest zawsze poważnym nieładem moralnym, gdyż jest dobrowolnym zabójstwem niewinnej istoty ludzkiej. Doktryna ta, oparta na prawie naturalnym i na słowie Bożym spisanym, jest przekazana przez Tradycję Kościoła i nauczana przez Magisterium zwyczajne i powszechne ” (tamże, n. 57 i 62) [4].
Nauczanie katolickie jest więc jasne, nigdy i nigdzie, w jakichkolwiek okolicznościach nie ma się moralnego prawa do bezpośredniego oraz zamierzonego zabicia niewinnej osoby ludzkiej. Tą prawdę niestety – najpewniej nieświadomie – poddają w wątpliwość tak redaktor Michał Murgrabia, jak i ks. Szymon Bańka z Bractwa św. Piusa X.
Zasada podwójnego skutku a absolutny zakaz aborcji
Ktoś może jednak powie, że sytuacja zagrożenia życia matki stwarza swoisty moralny pat, gdyż nie da się zeń wyjść bez zabicia którejś z niewinnych osób, a więc albo dziecka, albo matki. Otóż bardzo ważnym elementem w zakazie zabijania niewinnych osób ludzkich jest stwierdzenie, iż nigdy nie wolno tego czynić w sposób bezpośredni oraz zamierzony. Nie jest jednak w sposób absolutny zakazane pośrednie i niezamierzone spowodowanie śmierci niewinnej osoby. Wynika to choćby z tradycyjnie nauczanej przez moralistów katolickich zasady tzw. podwójnego skutku. Reguła ta pozwala na czynienie aktów, które ze swej istoty są albo dobre, albo też neutralne moralnie, jednak z którymi wiąże się mniejsze lub większe ryzyko wystąpienia złych skutków [5]. Z takimi sytuacjami mamy do czynienia np. w przypadku zagadnień związanych z ciążą zagrażającą życiu matki. Jasnym jest, iż nigdy, nawet dla ratowania życia matki, nie wolno jest dokonać aborcji. Byłoby to bowiem złamanie zasady mówiącej, iż “Cel nie uświęca środków”. W ten sposób zgodzilibyśmy się, iż w szlachetnym celu (ratowania niewinnego życia matki) można sięgnąć po zły i niegodziwy środek (morderstwo niewinnego i bezbronnego dziecka). Tym samym zniszczylibyśmy jedno niewinne życie, by ratować innego niewinnego. Zamordowalibyśmy jednego człowieka, by uleczyć innego. W tak dramatycznych okolicznościach jedyne co jest dopuszczalne; to poddanie się przez chorą matkę pewnym kuracjom, zabiegom i operacjom, które same w sobie nie polegają na uśmiercenie dziecka, jednak ich skutkiem ubocznym może być śmierć płodu. Przykładowo, wolno jest poddać się ciężarnej niewieście operacji serca, mimo że jej prawdopodobnym następstwem będzie śmierć dziecka. Jest to dozwolone, albowiem istotą tego typu zabiegów jest leczenie chorej matki, nie zaś zadanie śmierci dziecku w celu ratowania kobiety. W takim akcie nie zmierza się wprost i bezpośrednio do zniszczenia niewinnego życia celem ratowania innego niewinnego człowieka, ale jedynie przewiduje się, że ubocznym następstwem działań leczniczych może być zgon jednego z dwojga. Sam jednak ów akt polega na leczeniu, nie zaś zabijaniu w celu leczenia. Gdyby pokusić się o zilustrowanie tej zasady na jakimś przykładzie praktycznym, to moglibyśmy podać sytuację, w której strażak ratuje ludzi z płonącego budynku. Strażak musi zdecydować, kogo będzie ratował w pierwszej kolejności, będąc przy tym świadomym, iż ratując np. jako pierwsze dziecko, może nie zdążyć pomóc matce. Nie mniej jednak ów strażak nie ma prawa np. wyjąć pistoletu i odstrzelić część znajdujących się w ogniu ludzi, po to by łatwiej mu było ratować pozostałych.
Każda aborcja jest zakazana, ale nie każda musi ściągać na sumienie osobistą winę grzechu ciężkiego
Warto też dodać, iż absolutny i nieznający żadnych wyjątków zakaz bezpośredniej aborcji nie musi oznaczać, że zakłada się domniemanie ciężkiej osobistej winy u dokładnie wszystkich osób, które dopuściły się tego czynu. Owszem, aborcja jako taka jest materią grzechu ciężkiego, ale do zaistnienia osobistej winy grzechu śmiertelnego potrzebna jest jeszcze pełna świadomość oraz pełna dobrowolność. Gdy brak jest przynajmniej jednego z tych czynników, nie możemy mówić o zaistnieniu grzechu śmiertelnego. Coś, co obiektywnie rzecz biorąc, jest ciężkim wykroczeniem przeciw Bożemu prawu, subiektywnie może obciążać sprawcę jedynie w stopniu lekkim. Może się nawet zdarzyć, iż sprawca danego czynu był tak bardzo nieświadomy zła, które popełniał, albo subiektywnie czuł, iż jego wolność jest całkowicie skrępowana, iż nie zaciągnął na swe sumienie nawet grzechu powszedniego. Rzecz jasna, różne ekstremalne okoliczności oraz chwalebne intencje należą do tego rodzaju czynników, które mogą w znacznym stopniu utrudnić rozeznanie zła danego czynu, oraz skrępować dobrowolność podejmowanych decyzji. Najbardziej skrajne okoliczności nie usuwają jednak zła danych czynów, nie czynią ich uprawnionymi, nie przemieniają je z rzeczy niemiłych Panu Bogu i zawsze zakazanych, w coś dozwolonego oraz miłego, albo przynajmniej obojętnego Stwórcy. Jedyne, co w obliczu takich skrajnych okoliczności może ulec zmianie, to ocena indywidualnej odpowiedzialności sprawcy. Nie można jednak powiedzieć, iż strach, niewiedza i tym podobne okoliczności, dają nam prawo do czynienia zła. Zmniejszą one, a czasami nawet eliminują naszą moralną odpowiedzialność, ale nie jest to równoznaczne z przyznaniem, iż wolno jest nam popełniać pewne zło. Powiedzieć: “jeśli działałeś w wielkim strachu, być może nie zaciągnąłeś na swe sumienie grzechu”, nie jest tym samym, co stwierdzić: “jeśli będziesz działał w wielkim strachu, możesz skłamać albo czcić bożki, w takim wypadku jest to dozwolone”. Pierwsze z tych stwierdzeń jest prawdziwe; drugie stanowi już sytuacjonistyczną herezję. Nie wymierzenie kary za czyn stanowiący przestępstwo, nie zawsze jest tym samym, co stwierdzenie, iż w pewnych warunkach ów uczynek przestaje być przestępstwem.
Zilustrujmy powyższą zasadę takim oto przykładem: Pewna niewiasta, słabo obeznana z prawdami wiary i moralności chrześcijańskiej, jeszcze gdy była dzieckiem, została porwana do domu publicznego. Przez wiele lat była ona bita, zastraszana i poniżana. Ta biedna dziewczyna subiektywnie rzecz biorąc, nie wiedziała jak wyrwać się z prostytucji i przeciwstawić się niemoralnym poleceniom swych “przełożonych”. Zawód, jaki praktykowała, był sam w sobie ciężką zniewagą Wszechmogącego, którego nikt i nic nie może uprawomocnić. Jednak bardzo prawdopodobne jest to, iż odpowiedzialność owej prostytutki była w tym wypadku znikoma. Uwaga; nie znaczy to jednak, iż można powiedzieć: “Dziewczęta, jeżeli zdarzy się, iż będziecie bite, poniżane, zastraszane: to trudno, możecie zgodzić się oddawać swe ciało za pieniądze, póki ta dramatyczna sytuacja nie ulegnie zmianie“. Jest to dokładnie na odwrót. Należy tu powiedzieć: “Nawet, jeśli będziecie bite, poniżane i zastraszane, nie macie prawa oddawać się prostytucji, albowiem obrazicie w ten sposób Pana Boga. Wszechmogący przyjdzie wam z pomocą w tych trudnych chwilach i ostatecznie nagrodzi wasze męstwo“. Trzeba bowiem pamiętać, iż nam może się jedynie wydawać, iż w ekstremalnych okolicznościach niemożliwe jest dochowanie wierności Bożym przykazaniom.
Tak naprawdę, nigdy nie jesteśmy zmuszeni do popełnienia, któregokolwiek z wewnętrznie złych uczynków. Wszechmocny zawsze wspiera nas swą łaską i nie ma takiej sytuacji, w której musielibyśmy wybrać zło moralne. Jak uczył Jan Paweł II w punkcie nr 102 encykliki “Veritatis Splendor”:
“W określonych sytuacjach przestrzeganie prawa Bożego może być trudne, nawet bardzo trudne, nigdy jednak nie jest niemożliwe. To niezmienne nauczanie Tradycji Kościoła tak ujmuje Sobór Trydencki: <<Żaden człowiek, choć usprawiedliwiony, nie może się uważać za zwolnionego z przestrzegania przykazań; nikt nie powinien podzielać błędnego mniemania, potępianego przez Ojców, wedle którego przestrzeganie Bożych przykazań jest dla człowieka usprawiedliwionego niemożliwe. Bóg bowiem nie nakazuje tego, co niemożliwe, lecz nakazując przynagla cię, byś czynił wszystko, co możesz, a prosił o to, czego nie możesz, On zaś pomoże ci, byś mógł, albowiem “przykazania Jego nie są ciężkie” (1 J 5, 3), a “jarzmo Jego jest słodkie i brzemię lekkie”>>” (por. Mt 11, 30). (Sobór Trydencki, Sesja VI, “Dekret o usprawiedliwieniu”, rozdz. 11).
Na sam koniec tego artykułu chciałbym jednak dodać, że nie zarzucam ani ks. Szymonowi Bańce, ani panu redaktorowi Michałowi Murgrabiemu złej woli. Myślę, że po prostu błądzą oni w kwestii aborcji nie z powodu uporu czy braku chęci podporządkowania się nauce katolickiej w tej sprawie, ale czynią to z braku dokładnej wiedzy na ten temat. Ten mój artykuł ma na celu zachęcić ich do dokładniejszego poznania doktryny Kościoła odnośnie aborcji, a następnie publicznego sprostowania głoszonych przez siebie błędów.
W następnej części mego tekstu omówię kolejną z dwuznaczności prezentowanych przez ks. Szymona Bańkę, a mianowicie sugestię, iż popieranie tzw. aborcji co prawda jest grzechem, ale nie stanowi herezji.
Mirosław Salwowski
Przypisy:
[1] Wszystkie cytowane w tym artykule wypowiedzi ks. Szymona Bańki oraz redaktora Michała Murgrabiego znajdują się pod następującym adresem internetowym: https://www.youtube.com/watch?v=7gjZV6pSwBg (minuty od 4. 54 do 8. 15).
[3] Cytat za: „50 pytań i odpowiedzi o aborcji”, Kraków, brw, s. 25.
[4] Por. Jan Paweł II, “Evangelium Vitae”, wydawnictwo TUM, Wrocław 1995, s. 103 – 106.
[5] Więcej na temat zasady podwójnego skutku można przeczytać w następującej pozycji książkowej: Evencio Cofreces Merino/ Ramon Garcia de Haro, “Teologia moralna fundamentalna”, Kraków 2004, s. 237-241.
W swym ostatnim artykule pt. “Dlaczego Konfederacja?” zawarłem wyraziłem swą (raczej nie zbyt wielką) wątpliwość, czy aby na pewno projekt ustawy “Stop aborcji” poszerzającej ochronę życia nienarodzonych dzieci zakazywał bez żadnych wyjątków aborcji. Napisałem w tym tekście bowiem:
Jeśli chodzi zaś o PSL+Kukiz to owszem jest to ugrupowanie zajmujące w pewnych ważnych kwestiach relatywnie konserwatywne stanowisko. I tak np. połowa (procentowo znacznie większa niż w przypadku PiS) posłów tego ugrupowania głosowało przeciwko odrzuceniu projektu ustawy „Stop aborcji”, w którym zakazywano w sposób całkowity (albo „prawie całkowity” – zależy jak interpretować jeden z punktów tej ustawy) mordowania nienarodzonych dzieci.
Jeden z Czytelników zapytał, który konkretnie przepis owego projektu budzi pewne wątpliwości odnośnie tego, czy aby na pewno zakaz zabijania nienarodzonych dzieci miał charakter absolutny, a więc pozbawiony jakichkolwiek wyjątków? Odpowiadam. Chodzi mi o poniższy przepis owej projektowanej ustawy:
2 § 4. Nie popełnia przestępstwa określonego w § 1 i § 2, lekarz, jeżeli śmierć dziecka poczętego jest następstwem działań leczniczych, koniecznych dla uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia matki dziecka poczętego.
Dlaczego uważam, powyższe sformułowanie za lekko dwuznaczne jeśli chodzi o to, czy daje ono furtkę dla jednego wyjątku od całkowitego zakazu aborcji? Ano, dlatego, że można na dwa sposoby rozumieć użyty tam termin: “śmierć dziecka jako następstwo działań leczniczych koniecznych do uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia matki dziecka poczętego“. Pierwszy z tych sposobów to odwołująca się do tradycyjnie katolickiej moralistyki jego wykładnia, której podtrzymuje się, że nigdy nie można w bezpośredni sposób zadać śmierci nienarodzonemu dziecięciu (np. rozrywając jego ciałko na kawałki czy też wstrzykując mu do organizmu truciznę), jednak dopuszczalne są inne zabiegi medyczne, które w swym przebiegu nie polegają na zabijaniu dziecka, ale jednym z ich następstw może być/lub nawet będzie jego śmierć (dajmy na to chemioterapia podawana chorej na raka kobiecie). Wówczas to śmierć nienarodzonego dziecięcia nie jest zamierzona ani jako cel ani jako środek prowadzący do dobrego celu, ale stanowi uboczny skutek głównego działania, które jako takie nie polega na zabijaniu poczętego dziecięcia. Gdyby przyjąć taką interpretację cytowanego wyżej fragmentu projektu ustawy “Stop aborcji” to należałoby stwierdzić, iż rzeczywiście nie przewidywał on żadnych wyjątków od całkowitego zakazu aborcji.
Jest jednak możliwa druga, odwołująca się do bardziej potocznego rozumienia, interpretacja tego zapisu. Większość ludzi, w tym nawet konserwatywnych katolików, uważa bowiem, że nawet bezpośrednie przerwanie ciąży, jest moralnie dozwolone, wówczas, gdy jest to konieczne do ratowania życia matki. Takie osoby mogą nawet unikać nazywania zabicia poczętego dziecka w tych okolicznościach mianem aborcji, a za to mówić właśnie np. o “koniecznych działaniach leczniczych” lecz nie będzie to zmieniać faktu, iż przez takowe “działania lecznicze” rozumieją oni również np. czynności w sposób bezpośredni polegające na odebraniu dziecku życia (dajmy na to wyssanie z kobiecego łona dziecięcego ciała). Po prostu jako “konieczne dla ratowania życia matki działanie lecznicze, którego następstwem jest śmierć dziecka” rozumieją oni bezpośrednią aborcję, nawet jeśli nie chcą przy tym w sposób jawny i literalny wspominać o brutalnych szczegółach tyczących się owego “koniecznego zabiegu”.
Z tego powodu uważam, że cytowany przepis projektu “Stop aborcji” był co najmniej lekko dwuznaczny, jeśli chodzi o to, czy zakazywano w nim wszelkich bezpośrednich aborcji czy też czyniono od tej zasady jeden wyjątek. Gwoli jasności powinno się w treści owego przepisu dodać sformułowanie, iż przez “konieczne działania lecznicze” nie mogą być rozumiane zabiegi w sposób bezpośredni polegające na uśmiercaniu poczętego dziecięcia. Wówczas, rzeczywiście byłoby na 100 procent jasne i jednoznaczne, iż projekt ustawy całkowicie i bez żadnych wyjątków zakazuje wszelkich bezpośrednich aborcji zamierzonych jako cel lub też jako środek prowadzący do dobrego celu.
Oczywiście, przy tej okazji można zadać pytanie, czy aby na pewno prawny zakaz aborcji powinien być absolutny, gdyż nie zezwalając na zabicie nienarodzonego dziecięcia nawet w przypadku poważnego zagrożenia życia matki? O ile bowiem Boże prawo moralne zobowiązuje czasami do wyboru zachowań o charakterze heroicznym (np. nie wolno cudzołożyć nawet jeśli w przeciwnym razie czekałaby nas śmierć poprzedzona długimi torturami) o tyle zasadne wydaje się pytanie, czy prawo karne i cywilne winno zmuszać ludzi do heroizmu (a matka, która woli umrzeć niż poddać się aborcji z pewnością jest heroiczna)?
Cóż – mimo wszystko – sądzę, iż w tym konkretnym wypadku prawo ludzkie winno na matkę nakładać obowiązek heroicznego zachowania się. Rzecz jasna, złamanie tego obowiązku nie powinno być w tej sytuacji obwarowane surowymi sankcjami karnymi – przeciwnie, należałoby w takich przypadku stosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Tym nie mniej samo prawo zakazujące aborcji nie powinno przewidywać żadnych wyjątków. Według mnie przemawiają za tym dwie przesłanki. Po pierwsze: zadaniem rządzących jest stanie na straży porządku sprawiedliwości. Bezpośrednie zamordowanie niewinnej osoby ludzkiej jest jednak zawsze aktem niesprawiedliwości. Nawet jeśli konsekwencją niezabicia takiej osoby będzie śmierć innej osoby to i tak niczego to nie zmienia. Niewinne dziecko nie zagraża życiu swej matki w sposób zamierzony i intencjonalny. Nie jest ono więc niesprawiedliwym napastnikiem, więc jego życie powinno być – również przez prawo ludzkie – chronione. Po drugie: nie widzę w nauczaniu katolickim o słuszności prawnego zakazu aborcji żadnych wyjątków. Przeciwnie, Katechizm Kościoła Katolickiego w punkcie numer 2273 powtarza nauczanie Kongregacji Nauki Wiary zawarte w instrukcji “Donum vitae”:
“W chwili, gdy jakieś prawo pozytywne pozbawia obrony pewną kategorię istot ludzkich, których ze swej natury powinno bronić, państwo przez to samo neguje równość wszystkich wobec prawa. Gdy państwo nie używa swej władzy w służbie praw każdego obywatela, a w szczególności tego, który jest najsłabszy, zagrożone są podstawy praworządności państwa… Wyrazem szacunku i opieki należnej mającemu urodzić się dziecku, począwszy od chwili jego poczęcia, powinny być przewidziane przez prawodawstwo odpowiednie sankcje karne za każde dobrowolne pogwałcenie jego praw” (podkreślenie moje – MS).
A więc, innymi słowy, władze cywilne powinny karać każdą aborcję.
Choć ogólnie rzecz biorąc doktryna katolicka na temat moralnej i prawnej ochrony życia nienarodzonych jest znana, istnieje jedna sytuacja, odnośnie której nawet wśród konserwatywnych katolików istnieją poważne wątpliwości i niejasności co do tego, jakie jest rzeczywiste nauczania Kościoła na ów temat. Chodzi mianowicie o kwestię tyczącą się tego, czy jest moralnie dozwolone przerwanie ciąży wówczas, gdy ta zagraża życiu matki? Na to pytanie, zwykle słyszy się odpowiedź, iż albo w tej jednej wyjątkowej sytuacji dozwolona jest aborcja, albo też mówi się, że przerwanie ciąży nie powinno się wówczas nazywać aborcją, gdyż celem takiego zabiegu nie jest uśmiercenie nienarodzonego dziecka, ale ratowanie życia matki.
Tego rodzaju wypowiedzi, niestety mocno zaciemniają autentyczną treść nauczania katolickiego na temat owej ekstremalnej sytuacji, dlatego też warto przypomnieć, co tak naprawdę uczy w tej sprawie kościelne Magisterium.
Najprościej mówiąc, bezpośrednia i zamierzona aborcja nie jest moralnie dozwolona ani usprawiedliwiona w żadnych, choćby najbardziej ekstremalnych okolicznościach, gdyż stanowi ona akt zabicia niewinnej istoty ludzkiej. Bezpośrednie zabicie niewinnego człowieka zaliczane jest zaś przez tradycyjną moralistykę do tzw. czynów wewnętrznie złych, które nie mogą być dozwolone ani jako cel ani jako środek, choćby za ich pomocą można było osiągnąć najbardziej szlachetne cele.
Urząd Nauczycielski Kościoła nieraz dość szczegółowo i wyraźnie wypowiadał się odnośnie tego, jaką postawę należy przyjąć wówczas, gdy rozwijająca się ciąża zagraża życiu matki.
I tak np. bł. Innocenty XI potępił opinię, wedle której dozwoloną byłaby aborcja, w przypadku, gdyby w razie zaniechania tego czynu, matka dziecka mogła umrzeć.
Pius XI w encyklice “Casti connubii” odnosząc się do wypadku, w którym za przerwaniem ciąży przemawia chęć ocalenia życia matki stwierdził, iż:
“Czy się zadaje śmierć matce, czy jej potomstwu, zawsze jest to sprzeczne z przykazaniem Boga i głosem natury: <Nie zabijaj!> (…) W obronie i zachowaniu życia obojga, matki i dziecka, chlubnie się zapisują lekarze, odznaczający się uczciwością i doświadczeniem; a przeciwnie okazaliby się zupełnie niegodnymi szlachetnego tytułu lekarza ci, którzy zamierzaliby śmierć jednego z dwojga, czy to ze względów leczniczych, czy to też z motywów źle pojętej litości”.
Pius XII z kolei, omawiając ten sam problem:
“Błędem jest formułowanie pytania w sposób alternatywny: albo życie dziecka, albo życie matki. Nie: ani życie dziecka, ani życie matki nie mogą być wydane na zatracenie. Tak w odniesieniu do jednego, jak i do drugiego, jedyną konieczną zasadą powinno być zastosowanie wszelkich możliwych środków, aby uratować życie, zarówno życie matki, jak i życie dziecka” (Przemówienie z dń. 27 listopada 1951 r., wygłoszone na kongresie “Frontu rodziny”)1.
Uroczyste i nieomylne potępienie wszelakiej aborcji ogłosił zaś św. Jan Paweł II w encyklice “Evangelium Vitae”:
“mocą władzy, którą Chrystus udzielił Piotrowi i jego Następcom, w komunii z Biskupami — którzy wielokrotnie potępili przerywanie ciąży, zaś w ramach wspomnianej wcześniej konsultacji wyrazili jednomyślnie — choć byli rozproszeni po świecie — aprobatę dla tej doktryny — oświadczam, że bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel czy jako środek, jest zawsze poważnym nieładem moralnym, gdyż jest dobrowolnym zabójstwem niewinnej istoty ludzkiej. Doktryna ta, oparta na prawie naturalnym i na słowie Bożym spisanym, jest przekazana przez Tradycję Kościoła i nauczana przez Magisterium zwyczajne i powszechne. Żadna okoliczność, żaden cel, żadne prawo na świecie nigdy nie będą mogły uczynić godziwym aktu, który sam w sobie jest niegodziwy, ponieważ sprzeciwia się Prawu Bożemu, zapisanemu w sercu każdego człowieka, poznawalnemu przez sam rozum i głoszonemu przez Kościół” (tamże, n. 62).
W powyższych wypowiedziach widać wyraźnie zarysowane trzy zasady:
1. Nigdy, w sposób zamierzony nie wolno niszczyć, ani życia dziecka, ani życia matki.
2. Aborcja stanowi morderstwo niewinnej istoty ludzkiej, a więc jest zakazana zawsze i wszędzie, obojętnie czy jest traktowana jako cel, czy też środek do osiągnięcia innego celu.
3. Należy próbować ratować życie obojga.
Co jednak, gdy wydaje się, iż nie ma możliwości uratowania obojga, tzn. matki i dziecka? Magisterium Kościoła wyraźnie odrzuca możliwość celowego zamordowania dziecka w celu ratowania życia matki, i na odwrót. Jedynym działaniem, jakie jest dopuszczalne w tej sytuacji stanowi podjęcie działań leczniczych, których efektem ubocznym może być śmierć dziecięcia lub matki. Nie można jednak powiedzieć: “Trudno, nie mam wyjścia, muszę zabić albo dziecko, albo matkę, by ratować choć jedno życie”. Byłby to bowiem zamierzony mord popełniony na niewinnym, w celu ratowania innego niewinnego. Nie wolno też stwierdzić wówczas: “Nie chcę wprawdzie zabijać dziecka, i chciałbym, aby ono żyło, ale uczynię to, w celu ratowania matki”. Coś takiego stanowiłoby wszak przyjęcie aborcji, wprawdzie nie jako celu, ale jako środka prowadzącego do dobrego skutku. Przypominałoby to sytuację, w której na wioskę napada banda morderców i gwałcicieli. Dowodzący owymi rzezimieszkami stawia przed jednym z mieszkańców następujący dylemat: “Albo ty zabijesz jedno z niemowląt, a wówczas my zostawimy w spokoju całą wieś, albo w przeciwnym razie my wyrżniemy wszystkich mieszkańców, a kobiety dodatkowo przy tym zgwałcimy“. Ów mieszkaniec chcąc ratować całą wieś, zabiłby owe niemowlę. Jakkolwiek współczujemy ludziom znajdującym się w podobnych ekstremalnych i (w perspektywie ludzkiej patrząc) beznadziejnych sytuacjach, nie możemy przyznać racji takim pomysłom. Nie wolno zamordować choćby jednego niewinnego, aby ocalić wszystkich pozostałych niewinnych.
Ktoś jednak może odwrócić tę sytuację i powiedzieć, że odmowa dokonania aborcji na dziecku oznacza zadanie śmierci matce. Wbrew pozorom nie jest to prawidłowa analogia. W wypadku aborcji mamy bowiem do czynienia z aktywnym działaniem wprost zmierzającym do zniszczenia niewinnego życia dziecka poczętego. Lekarz w takim przypadku bierze np. szczypce i po kawałku rozrywa ciało nienarodzonego. Jest to więc aktywność, która bezpośrednio polega na mordowaniu czyjegoś życia. W wypadku odmowy przerwania ciąży nie mamy jednak z czymś takim do czynienia. Lekarz nie podejmuje żadnych aktywnych czynności, które wprost prowadziłby do zabicia matki. Nie bierze noża i nie podrzyna gardła niewieście. Jedyne co czyni w tej kwestii, to odmawia zamordowania dziecka, wiedząc, że dalszy rozwój ciąży może spowodować (vel spowoduje) śmierć matki. Choć zarówno efektem aborcji, jak i odmowy tego czynu, będzie śmierć któregoś z dwojga, to jednak istota tych dwóch zachowań jest diametralnie różna. Aborcja jest aktywnym, bezpośrednim zniszczeniem życia. Odmowa przerwania ciąży stanowi zaś rezygnację z morderczego działania, przy jednoczesnym przyjęciu faktu, iż doprowadzi to do czyjejś śmierci. Brak jest tu jednak sedna każdego morderstwa, a więc aktywnego i bezpośredniego działania mającego na celu przerwanie czyjegoś życia. Różnica pomiędzy oboma zachowaniami jest taka, jak pomiędzy strzeleniem komuś w głowę z karabinu, a wyborem kogo pierwszego będzie się ratować z budynku objętego pożarem. Jest oczywiste, że decyzja o tym, iż najpierw ratujemy kobiety, starców i dzieci, nie jest równoznaczna z aktem zamordowania pozostałych mężczyzn. Nawet, jeśli pewnym jest, że pierwszeństwo ratowania jednych, oznacza mniejszą bądź większą pewność, iż ci drudzy nie przeżyją.
Przypisy:
1 Cytat za: “50 pytań i odpowiedzi o aborcji”, Kraków, brw, s. 25.
