Przy okazji ostatniej medialnej afery z paleniem uznanych za duchowo szkodliwe książek (oraz talizmanów i amuletów) krytycy tej akcji posługiwali się argumentem w stylu: “Skoro nie podobało się wam, jak Nergal niszczył na swym koncercie Biblię, to dlaczego pochwalacie palenie książek, które wam się nie podobają. To jest istna mentalność Kalego“. Choć na pierwszy rzut oka ów argument może wydawać się chwytliwy, to jednak tak naprawdę jest on zwodniczy i bezsensowny. Próbując bowiem wykazać swego rodzaju relatywizm zwolennikom publicznego niszczenia przedmiotów, które mają nas prowadzić do złego, w istocie rzeczy wskazane wyżej rozumowanie samo wypływa z relatywistycznego sposobu myślenia.
Po pierwsze bowiem, stawianie na jednej płaszczyźnie Pisma świętego i dajmy na to pism neohinduistycznego guru Osho (bo takowe też zostały spalone na słynnym gdańskim “stosie”) jest de facto zrównywaniem ich obu. W istocie rzeczy mówi się bowiem wówczas albo, że “każdy ma swoją prawdę i nie istnieje jedna absolutna Prawda” albo też twierdzi się, iż “nie da się poznać prawdy i wszystko trzeba traktować w taki sam sposób“. Przy przyjęciu takich założeń rzeczywiście nie byłoby żadnej różnicy pomiędzy niszczeniem Biblii a paleniem tych czy innych ksiąg tak, jak podobnie należałoby traktować wrzucenie do śmietnika zgniłych jabłek oraz świeżych pomarańczy. Traktowanie jednak w ten sposób Pisma świętego jest stawianiem go na jednej płaszczyźnie z wytworami ludzkiej wyobraźni oraz szatańskimi zwiedzeniami. Na coś takiego uczniowie Pana Jezusa nie mogą się zaś godzić.
Po drugie: tak jak istnieje Bóg i szatan, Prawda oraz kłamstwo, dobro i zło, tak też istnieją książki obiektywnie dobre oraz obiektywnie przynoszące więcej szkód niż pożytku. Nie odróżniać jednych od drugich to tak, jak nie robić różnicy pomiędzy jabłkami zdrowymi a jabłkami zgniłymi i robaczywymi. Czy ktoś ma pretensje do sadownika, iż zdrowe jabłka pakuje do kosza, zgniłe zaś i robaczywe wyrzuca do śmieci? Czy wreszcie można mieć za złe sędziom oraz policjantom, iż jednych ludzi wtrącają do aresztu albo więzienia, a innych zostawiają w spokoju? O ile jest to oparte o obiektywne normy moralności i sprawiedliwości nie można im robić z tego tytułu wyrzutu.
Po trzecie: choć analogia pomiędzy niszczeniem Biblii a paleniem złych książek jest zasadniczo rzecz biorąc fałszywa, tkwi w niej pewne ziarno prawdy. Otóż, owszem są normy moralne, których nigdy i nigdzie nie wolno jest łamać. Nie mamy np. moralnego prawa gwałcić ludzi, choćby i to byli najbardziej zwyrodniali pedofile w więzieniach. Podobnie, nawet w najszlachetniejszych celach nie wolno jest cudzołożyć, kłamać, fałszywie przysięgać, zabijać niewinnych, czcić bałwany. Są to przykłady absolutnych norm moralnych, których nie należy naruszać w żadnej sytuacji. Nie wymyślajmy sobie jednak moralnych absolutów na nowo, skoro śladu po nich nie ma ani w Piśmie świętym, ani nauce katolickiej. Nie ma żadnej normy moralnej w stylu: “Nigdy nie będziesz palił książek lub przedmiotów prowadzących do zła” – należy o tym pamiętać. Wręcz przeciwnie, tego rodzaju zachowanie ma swe mocne podstawy tak w Biblii, jak i Tradycji Kościoła, a sama czynność spalenia czegoś jest pięknym biblijnym symbolem całkowitego odcięcia się od potraktowanego w ten sposób zła.
Jednym z często podnoszonych argumentów, jakie po stronie katolickiej wysuwane są przeciwko niedawnemu paleniu w jednej z gdańskich parafii niektórych szkodliwych duchowo książek oraz takich przedmiotów jak talizmany i amulety jest twierdzenie, że przecież rzeczy o charakterze materialnym nie mogą być jako takie złe lub diabelskie. Przykładowo, Szymon Hołownia napisał o tym w następujący sposób:
“Książka, kawałek drewna, plastiku nie może być zła czy zły. Złe mogą być decyzje człowieka, przedmiot nie. Jeśli człowiek chce spalić swoje decyzje – niech je pali (wewnętrznym ogniem). Jeśli chce palić artefakty – uprawia zabobon (nawet w imię Ewangelii, w imię Ewangelii robiono i gorsze rzeczy niestety), i tyle“.
Na usprawiedliwienie tego twierdzenia podaje się nawet słowa Pana naszego Jezusa Chrystusa o tym, że “nic z tego co z zewnątrz wchodzi do człowieka, nie może uczynić go nieczystym” (Mk 7, 18), a więc bezsensem jest niszczenie tych czy innych złych rzeczy, które postrzegamy jako prowadzące nas do zła.
Uważniejsza jednak lektura Pisma świętego wskazuje na powierzchowność i wybiórczość powyższych argumentacji. Po pierwsze bowiem, słowa Chrystusa Pana o tym, iż “nic z tego co zewnątrz wchodzi do człowieka, nie może uczynić go nieczystym”, odnosiły się do kwestii zakazu spożywania niektórych pokarmów, a nie tego, że rzekomo nie wolno niszczyć żadnych rzeczy. Oto pełniejszy fragment tych słów Pana Jezusa:
“Nie rozumiecie, że nic z tego, co z zewnątrz wchodzi do człowieka, nie może uczynić go nieczystym; bo nie wchodzi do jego serca, lecz do żołądka i na zewnątrz się wydala». Tak uznał wszystkie potrawy za czyste.(Podkreślenie moje – MS) I mówił dalej: «Co wychodzi z człowieka, to czyni go nieczystym. Z wnętrza bowiem, z serca ludzkiego pochodzą złe myśli, nierząd, kradzieże, zabójstwa, cudzołóstwa, chciwość, przewrotność, podstęp, wyuzdanie, zazdrość, obelgi, pycha, głupota. Całe to zło z wnętrza pochodzi i czyni człowieka nieczystym».“(Mk 7, 18 – 23).
W taki sam zresztą sposób kwestię czystości zewnętrznych rzeczy właśnie do pokarmów odnosił św. Paweł Apostoł pisząc:
“Wiem i przekonany jestem w Panu Jezusie, że nie ma niczego, co by samo przez się było nieczyste, a jest nieczyste tylko dla tego, kto je uważa za nieczyste. Gdy więc stanowiskiem w sprawie pokarmów zasmucasz swego brata, nie postępujesz już zgodnie z miłością. Tym swoim [stanowiskiem w sprawie] pokarmów nie narażaj na zgubę tego, za którego umarł Chrystus. (…) Nie burz dzieła Bożego ze względu na pokarmy! Wprawdzie każda rzecz jest czysta, stałaby się jednak zła, jeśliby człowiek spożywając ją, dawał przez to zgorszenie.” (Rz 14, 14 – 15; 20).
W słowach Pana Jezusa nie chodziło więc o to, że nie wolno niszczyć np. figurek pogańskich bóstwa, talizmanów, amuletów czy okultystycznych książek. Rzecz tyczyła się jedzenia niektórych potraw, które wcześniej były Żydom zabronione.
Oczywiście, ktoś może powiedzieć, że powyższe wyjaśnienie nie rozwiązuje jeszcze problemu postrzegania niektórych materialnych przedmiotów jako szczególnie niebezpiecznych na płaszczyźnie moralnej i duchowej. Wszak, czy nie wszystkie rzeczy na tym świecie zostały stworzone przez Boga, a nie szatana? Owszem, kamień z którego został wyrzeźbiony jakiś pogański bożek, został stworzony przez Boga, a nie demony, ale już sam proces przerabiania owego kamienia na bałwana był inspirowany przez upadłe anioły. Sprawa więc nie jest tak prosta, jakby chcieli tego niektórzy. Podobnie, drzewa które przerabia się na papier, są bez wątpienia Bożymi stworzeniami, ale pomysł, by na owym papierze umieścić na przykład pornografię z pewnością nie pochodzi od Boga. W tym kontekście warto też zwrócić uwagę na prawdę ukazaną na kartach Pisma świętego o tym, iż Bóg może pozwalać demonom na wzięcie w posiadanie pewnych stworzeń. Jednym z tego przykładów jest choćby sytuacja, w której Jezus Chrystus wyrzucając z opętanego człowieka diabły, pozwolił im na wejście w stado świń (Mk 5, 1-14).
Poza tym nie można lekceważyć faktu, iż obecność pewnych materialnych rzeczy nieraz jest wyrazem naszej złej wewnętrznej postawy. Czy np. uwierzylibyśmy zapewnieniom danej osoby o tym, że chce zerwać z pornografią, jeśli jednocześnie widzielibyśmy w domu tego kogoś pisma pornograficzne? Czyż za skrajnie głupie nie uznalibyśmy tłumaczenia takiej osoby, że przecież “żadna rzecz nie jest nieczysta” a liczy się jej wewnętrzna wola zerwania z pornografią? Przecież jest oczywiste, że normalnym wyrazem takiej wewnętrznej woli powinno być wówczas zniszczenie przedmiotów o charakterze pornograficznym. Ta zasada i powiązanie pomiędzy wewnętrznym nastawieniem a posiadaniem różnych materialnych przedmiotów ma odniesienie też do innych niż korzystanie z pornografii grzechów, a więc np. okultyzmu, czarów, zabobonów, bałwochwalstwa.
Istna medialna burza rozpętała się w związku z, wydawałoby się dość marginalnym wydarzeniem, jakie miało miejsce w jednej z parafii na północy Polski. Otóż w ostatnią niedzielę po Mszy świętej odprawionej w kościele pw. NMP Matki Kościoła i św. Katarzyny Szwedzkiej księża, ministranci i lektorzy urządzili swoiste “ognisko” w którego czasie spalili pewną ilość książek i przedmiotów, których treść albo zwyczajowe przeznaczenie mają charakter mniej lub bardziej szkodliwy oraz niebezpieczny duchowo. Na ów “stos” powędrowały więc m.in. książki o Harrym Potterze, publikacje hinduistycznego guru Osho, afrykańska maska obrzędowa oraz amulety w rodzaju figurek w kształcie małych słoników. Fakt upublicznienia tego wydarzenia przez jego organizatorów wywołał całą lawinę nieprzychylnych komentarzy. Bardzo krytyczne głosy na ten temat pojawiły się też po stronie katolickiej. Przykładowo, redaktor naczelny pisma “Więź” Zbigniew Nosowski nazwał całą sprawę “bezdenną głupotą”. Ks. Grzegorz Kramer skomentował owe “ognisko” mianem “wykorzystywania Eucharystii do guseł”. Z kolei Szymon Hołownia w pełnym oburzenia wpisie na swym facebookowym profilu napisał, iż “palenie książek w Gdańsku było pogaństwem”. Niestety, od swoistego “stosu” w wykonaniu księży z gdańskiej parafii odciął się też rzecznik kurii koszalińsko-kołobrzeskiej nazywając tę akcję “nieodpowiednią i kontrowersyjną formą działalności duszpasterskiej”.
Choć bardzo trudno przebić się przez tę medialną burzę potępień i gromów, które spadły na księży z gdańskiej parafii powiedzmy sobie otwarcie – publiczne niszczenie złych książek oraz przedmiotów, których zwyczajowe i normalne przeznaczenie służy popełnianiu tych czy innych niegodziwości, jest jako takie dobre i godne pochwały. Nie jest to samo w sobie złe i na pewno nie zasługuje na falę zjadliwej krytyki, jaka ma obecnie w związku z tym miejsce. Być może niektóre z konkretnych książek spalonych w gdańskiej parafii aż na tak ostre potraktowanie nie zasługiwały (chodzi mi głównie o Harry’ego Pottera, co do którego treści nie mam przekonania, iż jest on tak zły, jak twierdzą niektórzy), jednak sam pomysł publicznego palenia rzeczy, które mają nas prowadzić do złego, jest dobry.
Oczywiście, najczęstszym skojarzenie, które przywoływane jest w związku z omawianym wydarzeniem stanowi nawiązanie do praktyk nazistów w III Rzeszy polegających na tym, iż również oni publicznie palili uznawane przez siebie za złe książki. Tego rodzaju “reductio ad Hitlerum” jest jednak na dłuższą metę bezsensowne. W III Rzeszy budowano wszak też autostrady, karano gwałty i kradzieże – czy to więc oznacza, iż mamy zaprzestać budowania dróg oraz zalegalizować gwałty oraz kradzieże??? Z kolei, w stalinowskiej Rosji na nowo wprowadzono prawny zakaz aborcji. Czy zatem powinniśmy mówić, że dlatego pomysł delegalizacji zabijania nienarodzonych dzieci jest jako taki zły i totalitarny? Tego rodzaju analogie i porównania są absurdalne i nie prowadzą nas do żadnych konstruktywnych wniosków.
Katoliccy krytycy gdańskiego “stosu” nie przejmują się tym, iż te wydarzenie miało swe mocne podstawy biblijne (np. Dz 19, 19, Pwt 7, 25), powtarzając przy tym niczym mantrę slogan o tym, iż “Biblii nie należy rozumieć dosłownie”. Prawdą jest jednak, iż owszem – większą część Pisma świętego (choć oczywiście nie dokładnie każde zawarte tam zdanie) należy rozumieć dosłownie. Istnieją nawet fragmenty Biblii, które Magisterium Kościoła traktuje w sensie dosłownym (np. słowa “To jest Ciało Moje” z Ewangelii św. Łukasza 19, 22), mimo iż na płaszczyźnie czysto racjonalnej mogą one wydawać się wręcz niedorzeczne. Oczywiście, zawsze można sypnąć jak z rękawa tymi cytatami z Pisma św., które nie są rozumiane w kategoriach dosłownych, ale stanowią swego rodzaju hiperboliczną przenośnię (koronnym tego przykładem są słowa Pana Jezusa o odcinaniu sobie dłoni i wyłupywaniu oka -Mk 9, 43-48), ale fakt, iż dajmy na to, jedno na dziesięć zdań z Biblii rzeczywiście ma sens głównie lub wyłącznie niedosłowny, nie oznacza, że w takim razie wszystko co w tej świętej Księdze nie pasuje do naszego sposobu myślenia, należy automatycznie w ten sposób traktować. Równie dobrze wszak i złodzieje oraz cudzołożnicy mogliby usprawiedliwiać swe niecne postępki tłumaczeniem, iż “Pisma świętego nie należy traktować dosłownie” wówczas, gdy ktoś zarzucałby im łamanie biblijnych przykazań o treści “Nie kradnij” (Wj 20, 15) oraz “Nie cudzołóż” (Wj 20, 14). Sprawa tego, które fragmenty Biblii należy interpretować bardziej dosłownie, a które bardziej przenośnie i symbolicznie oczywiście wymagałaby dłuższego wywodu, ale poprzestańmy na razie na tym, iż nie ma żadnych przesłanek tak w samym Piśmie św. jak i Tradycji Kościoła, by twierdzić, iż zawarte w spisanym Słowie Bożym nakazy niszczenia pogańskich bożków (patrz: Pwt 4, 25-26; Lb 33, 51-52) oraz przykład tego, jak nawróceni na chrześcijaństwo mieszkańcy Efezu publicznie palili swe magiczne książki (Dz 19, 19), należałoby traktować w jakiś niedosłowny sposób.
Jednym z powodów, dla których nie należy traktować biblijnych poleceń i przykładów niszczenia rzeczy, które wcześniej były przeznaczone do czynienia zła, w sposób niedosłowny jest fakt, iż wielu Świętych Pańskich rozumiało je dosłownie. Przykładowo, św. Franciszek Ksawery tak pisał o jednym z aspektów swej misyjnej działalności:
“Kiedy dowiaduję się od nich (dzieci pogańskich rodziców – przyp. moje MS)o bałwochwalczych obrzędach, które mają się odbyć w wioskach, (…) zbieram wszystkich chłopców i ruszamy do tych miejsc, gdzie diabeł potraktowany bywa z ich rąk gorzej, niż był uczczony przez ich rodziców. Malcy chwytają za niewielkie, gliniane figurki, tłuką je, rozbijają na proch, opluwają je i depczą po nich nogami“Cytat za: Ruth A. Tucker, “Sławni i nieznani”, Warszawa 1995, s. 43).
Z kolei, św. Cezary z Arles dawał swym chrześcijanom następujące wskazówki:
“Nie dopuszczajcie żadną miarą do naprawiania świątyni pogańskiej, a raczej gdziekolwiek ją spotkacie, dążcie do jej zburzenia i rozebrania. Również święte drzewa wycinajcie z korzeniem. Ołtarze diabelskie doszczętnie niszczcie” (Cytat za: Św. Cezary z Arles, “Kazania do ludu (1-80)“, Kraków 2011, s. 301).
Błogosłowiona Anna Katarzyna Emmerich w swych pismach twierdziła zaś nawet, iż Pan nasz Jezus Chrystus osobiście brał udział w niszczeniu pogańskich bałwanów:
“Jezus nauczał tu aż do świtu, dopóki nie pogaszono płonących lamp. Nakazywał też surowo zniszczyć wszystkie bałwany jako wyobrażenia diabła (…) Całą noc z soboty na niedzielę Jezus nauczał przed bałwochwalnicą, sam pomagał rozbijać bałwany i objaśniał w jaki sposób mieli rozdać kawały kruszcu” (Cytat za: “Żywot i bolesna Męka Pana naszego Jezusa Chrystusa i Najświętszej Matki Jego Maryi wraz z Tajemnicami Starego Przymierza według widzeń błogosławionej Anny Katarzyny Emmerich“, Wrocław 2009, s. 662).
Można by podawać przykłady jeszcze wielu Świętych Pańskich, którzy w dosłowny sposób traktowali biblijne wezwania do niszczenia pogańskich bożków, ale nie znalazłby się nawet jeden przypadek Świętego, który rozumiałby dosłownie stwierdzenie Pana Jezusa o tym, iż należy uciąć sobie rękę lub wyłupić oko, gdy prowadzą one nas do grzechu. Od razu, wyjaśniam przy tym, iż Orygenes, który dał się wykastrować, nigdy nie został przez Kościół wyniesiony do chwały ołtarzy. Już więc sam fakt, iż wielu Świętych Pańskich rozumiało dosłownie nakazy i przykłady z Pisma świętego na ów temat, wskazuje nam, że bynajmniej nie były one jakimiś hiperbolami czy czystymi symbolami.
Czy gdańskie palenie książek, talizmanów oraz pogańskich amuletów nie było wyrazem nienawiści? Myślę, że tak, było ono takim aktem. Jednak nie ma racji pan Zbigniew Nosowski, który potępiając to wydarzenie, pisze, iż nie ma nienawiści gorszej i lepszej. Oczywiście, że istnieje nienawiść zła oraz nienawiść dobra. Ze złą nienawiścią mamy do czynienia wówczas, gdy życzymy złoczyńcom wszystkiego, co najgorsze, odmawiamy im wszelkiej pomocy, a nawet nie chcemy, by się oni nawrócili. Dobra nienawiść jest jednak skierowana wobec tego, co jest złe oraz bezbożne i jako taka jest ona pochwalana w Piśmie świętym. Psalmista Dawid z natchnienia Ducha Świętego mówi na przykład: “Pan miłuje tych, co zła nienawidzą” (Ps 97, 10), Pan zaś nasz i Zbawca Jezus Chrystus mówi do lokalnego kościoła w Efezie następujące słowa: “Ale masz tę [zaletę], że nienawidzisz czynów nikolaitów, których to czynów i Ja nienawidzę“(Ap 2, 6).
Nie ma zatem co ulegać medialnej histerii i oburzać się na dzielnych księży z gdańskiej parafii. Postąpili oni dobrze oraz słusznie. Oby więcej takich kapłanów i takich akcji.
