Prawda i Konsekwencja

Tag Archive: gen. Robert E. Lee

  1. Konfederacja walczyła o ocalenie niewolnictwa

    Leave a Comment

    Prawdopodobnie większość prawicowców i konserwatystów opowiada się za taką wizją historii amerykańskiej wojny secesyjnej, w której odłączonym od Unii stanom południowym nie chodziło o zachowanie i rozszerzanie instytucji niewolnictwa, ale o utrzymanie własnej “tradycji”, “stylu życia”, niezależności od rządu federalnego i odmiennego niż panującego na Północy modelu gospodarki. Obrońcy tych “neo-konfederackich” tez na ich poparcie przytaczają kilka okoliczności. Mówią więc, iż sam prezydent Lincoln był rasistą. Miało się to objawiać w tym, iż  zachęcał wyzwolonych Afroamerykanów z USA do emigracji do Afryki; był przeciwnikiem mieszanych rasowo małżeństw; a uchwalone przez niego prawo o abolicji niewolników z 1863 r. miało być tylko posunięciem typu “public relations”, gdyż obejmowało swym zasięgiem jedynie zbuntowane stany Południa, nie zaś te ze stanów Unii, w których niewolnictwo wciąż obowiązywało. Prezydent Lincoln w jednym ze swych listów pisał też, że gdyby było możliwie utrzymanie jedności Unii bez wyzwalania choćby jednego niewolnika, uczyniłby to. Z kolei na rzecz Konfederacji (dalej CSA) ma przemawiać to, że głównodowodzący jej armią, gen. Lee wyzwolił wszystkich swoich niewolników (rzekomo w przeciwieństwie do gen. Granta, który miał posiadać niewolników), a w zbrojne szeregi secesjonistów wstąpiło dziesiątki tysięcy Murzynów. Ponadto większość walczących dla CSA żołnierzy miała nie być posiadaczami niewolników. Obrońcy słuszności racji Południa podkreślają też brutalny sposób pacyfikacji niektórych rejonów CSA przez armię Unii, a czasami także powołują się na przykład papieża bł. Piusa IX, który uznał CSA za niepodległe państwo, a także z pewną dozą życzliwości odnosił się do jej prezydenta, gdy ów po wojnie secesyjnej został poddany uwięzieniu.

    Przyjrzyjmy się bliżej tej neokonfederackiej wizji i interpretacji przyczyn i przebiegu amerykańskiej wojny secesyjnej.

    Kość niezgody

    Patrząc na wojnę secesyjną od strony założycieli Konfederacji to nie da się zakwestionować tego, iż toczyła się ona w pierwszym rzędzie o możność zachowania i rozszerzania instytucji niewolnictwa. To dopiero po przegraniu przez Południowców owej wojny apologeci CSA zaczęli spychać na margines tę kwestię, mówiąc za to o chęci zachowania tradycyjnego stylu życia, niezależności i odmiennego typu gospodarki jako przyczynach secesji stanów południowych.  Jednak nawet w tej linii neokonfederackiej argumentacji można dostrzec w tej kwestii wyraźną niespójność. Z jednej strony mówi się bowiem, że CSA nie walczyło w obronie niewolnictwa, a czyniło to w celu utrzymania tradycyjnego stylu życia południowców. Można się w tym miejscu spytać, co było jednym z ważnych elementów owego tradycyjnego stylu życia? Czy czasem nie instytucja niewolnictwa? Historia mówi nam, że to właśnie niewolnictwo było owym tradycyjnym stylem życia, w którego imię  południowcy postanowili oderwać się od Unii. Idąc dalej, zapytajmy: co stało u podstaw gospodarki Południa? Co faktycznie kryło się pod chęcią zachowania “niezależności” od nacisków stanów północnych i rządu federalnego? Odpowiedź na te pytania jest jednoznaczna.  Zarówno wydarzenia poprzedzające secesję południowych stanów, konstytucyjne podwaliny CSA, jak i oficjalne oświadczenia jej czołowych przedstawicieli wskazują jednoznacznie, że głównym motorem powstania Konfederacji była chęć nie tylko utrzymania, ale i poszerzania instytucji niewolnictwa czarnych. Istotną częścią tak tradycyjnego stylu życia Południowców, jak i ich ówczesnej gospodarki oraz niezależności od Północy była właśnie instytucja niewolnictwa.

    Faktem jest, że na dziesiątki lat przed wybuchem wojny secesyjnej na Północy narastały tendencje abolicjonistyczne, co wywoływało wśród przywiązanych do tejże instytucji południowców coraz większe obawy. Bardzo kontrowersyjną i gorącą kwestią z tym związaną było to, czy niewolnictwo będzie mogło być wprowadzane na nowo przyłączanych do USA terytoriach. W latach 50. XIX wieku wszystkie amerykańskie debaty polityczne koncentrowały się wokół tego tematu. Ta sprawa stała się kluczowa w kampanii wyborczej 1860 roku. Prawdą jest, że Lincoln nie był radykalnym abolicjonistą. Podchodził on do niewolnictwa w sposób łagodny i umiarkowany. Uważał je za zło, które należy ograniczać, ale zarazem, przynajmniej póki nie zaistnieją odpowiednie warunki do jego całkowitej likwidacji, tolerować. W sprawie zakazu poszerzania niewolnictwa Lincoln był jednak nieugięty. Przyszły prezydent USA, w swej kampanii wyborczej jasno opowiadał się za prawem rządu federalnego do ograniczania niewolnictwa na nowych terytoriach. W swoim liście do Alexandara Stephensa (wiceprezydenta CSA), w przededniu wojny, pisał:

    Wy uważacie, że niewolnictwo jest słuszne i powinno być rozszerzone, a my uważamy, że jest niesłuszne i powinno być ograniczone [1].

    Właśnie fakt, że wybory prezydenckie wygrał zdecydowany zwolennik ograniczania niewolnictwa, stał się główną przyczyną buntu południowców i wszczęcia przez nich krwawej wojny domowej. Jasna jest w tym względzie konstytucja CSA, do której wpisano nie tylko “prawo” do posiadania niewolników, ale również umieszczono tam postanowienia, że niewolnictwo będzie mogło być ustanawiane bez przeszkód na nowo przyłączanych terytoriach. Niezwykle klarowne w tej mierze były też zapewnienia czołowych polityków Konfederacji. Wiceprezydent CSA Alexander Stephens w swoim słynnym przemówieniu, wygłoszonym w Savannah w stanie Georgia, 21 marca 1861 r. (więc wtedy, gdy już rozpoczął się proces secesji Południa) głosił, że rewolucja amerykańska została oparta na fałszywej przesłance, jaką jest równość ras. Dodawał przy tym, że:

    fundamentem naszego rządu jest z gruntu przeciwstawne przekonanie, a mianowicie wielka prawda, że Murzyn nie jest równy człowiekowi białemu. Niewolnictwo, czyli podporządkowanie rasie wyższej, jest dla niego naturalnym i normalnym stanem. Tak więc nasz rząd, pierwszy w historii świata, będzie opierał się na tej wielkiej, moralnej prawdzie [2].

    Senator H. Hammonde, inny z czołowych polityków Południa, deklarował z kolei:

    skała Gibraltaru nie jest tak mocno wrośnięta w swoje posady jak nasz system niewolnictwa [3].

    Dobrze wczytajmy się w te deklaracje. To nie jest żaden umiarkowany sceptycyzm wobec niewolnictwa. Nie jest to chęć jego łagodnego i stopniowego ograniczania. Jest to po prostu fanatyczne opowiadanie się za niewolnictwem, motywowane gruboskórnym rasizmem. Dodajmy, że deklaracje secesji poszczególnych stanów południowych, które weszły w skład CSA także akcentowały kwestię obrony niewolnictwa, przed abolicjonistycznymi zakusami Północy.

    Czy Lincoln był rasistą?

    A co z przytoczonymi wyżej faktami tyczącymi się prezydenta Abrahama Lincolna mającymi dowodzić, iż był on rasistą żywiącym uprzedzenia względem rasy czarnej? Cóż, Lincoln też był dzieckiem swych czasów i prawdopodobnie był do pewnego stopnia rasistą. Są jednak różne stopnie rasizmu. Rasizm, który odmawia ludziom różnych ras prawa do zawierania wspólnych małżeństw, jest nieprawidłową postawą, ale czymś jeszcze gorszym jest widzenie miejsca Murzynów w roli przymusowych robotników dla białych panów. Rasista, który nie chce, by czarnoskórzy brali udział w wyborach, ma wątpliwe poglądy, ale kontrowersja z tym związana nie dorównuje deprawacją instytucji, w ramach której można bezkarnie gwałcić niewolnice i w celach handlowych oraz komercyjnych rozdzielać całe rodziny. Pomysł, by wysłać wyzwolonych Murzynów do Afryki, można uznać za dyskusyjny, ale chyba lepszym poglądem jest powiedzieć: “Niech Czarni żyją wolni, ale z dala od naszego kraju” od apologii instytucji w ramach, której owi Czarni mogli być niewoleni, okrutnie bici za nieraz błahe przewinienia, wykorzystywani seksualnie (w przypadku kobiet) oraz rozdzielani ze swymi rodzinami. Abraham Lincoln nawet jeśli był rasistą, to był w nim w znacznie mniejszym stopniu niż politycy CSA.

    Prawdziwe są też wypowiedzi Lincolna o tym, iż gdyby mógł zachować jedność Unii bez wyzwalania niewolników zrobiłby to. Czy jednak zmieniają one coś w przyczynach secesji stanów południowych? Niczego one tu nie zmieniają, gdyż w oczach Południowców Lincoln mimo swych umiarkowanych i ostrożnych wypowiedzi w kwestii zniesienia niewolnictwa i tak był dla nich fanatycznym abolicjonistą, który tylko czyha na ich “wolność” (do ciemiężenia innych ludzi). Dla prezydenta Lincolna kwestia niewolnictwa być może i stała w drugim rzędzie po sprawie ocalenia jedności Unii, ale to nie znaczy, że nie była dla niego ona w ogóle ważna. Tym bardziej zaś nie oznacza to, iż przywódcy CSA za najważniejszy swój cel nie stawiali sobie obrony niewolnictwa – owszem stawiali i tysiąckrotne mantrowanie współczesnych neokonfederatów temu zaprzeczające tego nie zmieni, a dowodem na to są liczne ustne i pisemne deklaracje liderów Konfederacji na ów temat.

    Lee, Grant i czarni Konfederaci

    A co z twierdzeniem neokonfederatów, iż głównodowodzący wojskami CSA gen. Robert E. Lee był przeciwnikiem niewolnictwa, za to dowódca wojsk Unii gen. Grant posiadał niewolników? Otóż mamy tu do czynienia z manipulacją faktami. Generał Grant owszem miał na własność jednego niewolnika, którego jednak w 1859 roku uwolnił mimo, iż był wówczas w poważnych tarapatach finansowych i mógł owego niewolnika z korzyścią dla siebie sprzedać. Generał Robert E. Lee  zaś w liście do swej żony nazywał niewolnictwo “moralnym i politycznym złem” jednak nie było to zbytnio widoczne w jego praktycznych działaniach. Lee uwolnił wprawdzie będących pod jego kuratelą niewolników w 1862 roku, ale był to z jego strony akt realizacji woli poprzedniego ich właściciela Georga Custisa, który ustanowił gen. Lee wykonawcą swojego testamentu – w testamencie zaś zadeklarował, iż jego niewolnicy mają być uwolnienie w ciągu 5 lat po jego śmierci. Ponadto, wedle zeznań niektórych ze świadków wolą Custisa było uwolnienie części z niewolników natychmiast po jego śmierci – czego Lee nie uczynił. Generał Lee nakazywał też karać chłostą uciekających z tej plantacji niewolników (owi niewolnicy uciekali zaś dlatego, iż nie mogli doczekać się realizacji woli swego pana). Podczas zaś kampanii pod Gettysburgiem gen. Lee nie sprzeciwiał się temu, gdy jego żołnierze porywali wolnych czarnych farmerów po to, by sprzedać ich później w niewolę. Poza tym nawet, gdyby ktoś chciał zaliczać generała Roberta Lee do zdecydowanych przeciwników niewolnictwa to i tak niewiele to wnosi do tematu, gdyż Lee nie był politykiem CSA, nie współtworzył konstytucji stanów Południowych, ani nie redagował ich politycznych oraz ideowych deklaracji. Zresztą gwoli ścisłości gen. Lee był przeciwnikiem decyzji o secesji stanów południowych z Unii, jednak mimo to – z powodu swego lokalnego patriotyzmu – postanowił oddać swe wojskowe talenty na służbę CSA.

    Co się zaś tyczy Czarnych w armii Konfederacji to takowych zaczęto tam dopuszczać dopiero pod koniec wojny secesyjnej, czyli w marcu 1865 roku. Wcześniej takie pomysły były torpedowane przez polityków Południa. Czarni w armii CSA nie odegrali zresztą większej militarnej roli. Nawet zaś, gdyby uznać, że część Murzynów zgłaszała akces do armii Konfederacji nie z powodu udzielanej im obietnicy wyzwolenia z niewoli, ale ze szczerego przywiązania do tradycji i kultury Południa to nie byłoby w tym jeszcze niczego bardzo unikatowego. Podobne precedensy są wszak już historii znane – na przykład w niemieckim Wehrmachcie łącznie służyło 150 tysięcy osób mających pochodzenie żydowskie. To jednak nie zmienia faktu, iż III Rzesza była państwem skrajnie i drapieżnie antysemickim. Również to, iż większość żołnierzy CSA miała nie być właścicielami niewolników, także niewiele tu zmienia. Większość niemieckich żołnierzy także mogła w swym życiu nie skrzywdzić Żyda, ale to nie znaczy, że polityka III Rzeszy nie była ukierunkowana na krzywdzenie Żydów. Poza tym, nawet jeśli większość żołnierzy Konfederacji nie miała swych niewolników, to nie oznacza, że na pewno nie popierali owej instytucji.

    Czy gen. Sherman był zbrodniarzem?

    Neokonfederaci często akcentują fakt, iż jeden z dowódców Unii, generał William T. Sherman w 1864 roku stosował taktykę spalonej ziemi. Polegało to na paleniu wszystkich zasobów, plonów rolnych i innych zapasów, które znajdowały się na drodze jego armii; miało to zapobiec zaopatrywaniu się konfederatów w potrzebne materiały na tych terenach. Cóż, nie jestem teraz w stanie powiedzieć, czy – uwzględniając specyfikę owej wojny – coś takiego było moralnie naganne, ale nawet, gdyby ocenić owe taktykę jako nadużycie, to jeszcze by nie rozstrzygało, która ze stron owego konfliktu prowadziła sprawiedliwą wojnę. Zwykle wszak w wojnach każda ze stron dopuszcza się mniejszych bądź większych nadużyć, a nawet zbrodni. Takie rzeczy oczywiście trzeba potępiać niezależnie od tego, która strona wojny coś takiego czyni, ale ich występowanie nie decyduje jeszcze o tym, kto w takiej wojnie miał rację, a kto jej nie miał. Przykładowo, w czasie II wojny światowej wszystkie ze stron dopuszczały się zbrodni, gwałtów i nadużyć, ale to nie znaczy, że co do istoty żadna ze stron nie prowadziła w niej sprawiedliwej i słusznej walki. Wracając zaś do taktyki spalonej ziemi gen. Shermana, to o ile można ją uznać za kontrowersyjną, warto zaakcentować, iż ów dowódca Unii zabronił swym żołnierzom posuwania się dalej, czyli mordowania cywilów i gwałcenia kobiet.

    Szkoda też, iż neokonfederaci nie są zbyt skłonni do mówienia o tych poczynaniach armii CSA, które z całą pewnością można zaliczyć do kategorii autentycznych zbrodni wojennych. Przykładowo, rutynowym traktowaniem przez Konfederatów branych do niewoli czarnych jeńców walczących po stronie Unii było ich mordowanie albo odsprzedawanie jako niewolników. Inną zbrodnią wojenną w wykonaniu armii CSA było wymordowanie w kwietniu 1864 roku załogi Fortu Pillow, po tym jak owa złożyła już broń. Ofiarę tej rzezi padły też kobiety i dzieci z przylegającego do fortu obozu [4]. Drastycznym nadużyciem ze strony armii CSA była też sprawa obozu jenieckiego dla żołnierzy Unii znanego jako Andersonville. Na stosunkowo małym (10 hektarów) i częściowo bagnistym obszarze stłoczono tam bowiem 30 tysięcy jeńców (pierwotnie miało ich być 10 tysięcy), nie dając im nawet namiotów. Większość jeńców nie miała tam spodni, bluz a niektórzy nawet bielizny. W lecie z upału i braku wody umierało tam do 100 osób dziennie. Dla porównania w uważanym za najgorszy obozie jenieckim w Elmirze, który był przeznaczony dla żołnierzy CSA na przeszło dwukrotnie większym, bo 25 hektarach obszaru skoncentrowano mniej niż 10 tysięcy jeńców i wszyscy z nich mieszkali w barakach[5].

    Czy Pius IX poparł CSA?

    Jako, że pośród konserwatywnych i tradycjonalistycznych katolików sympatie wobec Konfederacji są częste, nieraz z ich ust można usłyszeć argument, że papież bł. Pius IX jako jeden z nielicznych przywódców politycznych uznał niepodległość CSA, a gdy prezydent tego tworu Jefferson Davis przebywał w więzieniu, przesłał mu replikę korony cierniowej. Zacznijmy od tego, iż ten drugi gest nie musi być koniecznie interpretowany jako poparcie dla Davisa, gdyż można to też odczytywać jako ludzki i chrześcijański akt współczucia dla osoby uwięzionej. Czy bowiem fakt, iż np. Jan Paweł II odwiedził swego niedoszłego mordercę Ali Agcę w więzieniu, oznaczał, iż w ten sposób poparł jego wcześniejszy czyn? Co do pierwszego zaś posunięcia bł. Piusa IX to owszem można go interpretować jako pewnego rodzaju gest sympatii dla Konfederacji. Nie był to jednak akt nauczania Magisterium i w związku z tym katolicy nie muszą uważać, że owa decyzja Piusa IX była słuszna. Ta decyzja była aktem doczesnej władzy politycznej owego papieża, a nie realizację jego nauczycielskiej misji i urzędu. Podobnie, jak katolicy nie są zobowiązani twierdzić, że św. Jan Paweł II uczynił właściwie, zapraszając swego czasu liberalno-lewicowego prezydenta naszego kraju Aleksandra Kwaśniewskiego do symbolicznej przejażdżki “papamobile” (a podobne zaproszenia nie zdarzały się często, a może nawet wcale). Prawdopodobnym efektem tego zachowania Jana Pawła II było napędzenie wyborczych głosów prezydentowi Kwaśniewskiemu w wyborach prezydenckich, które odbyły się tego samego roku (2000) w Polsce.

    Obrona CSA to zły typ konserwatyzmu

    Podsumowując należy stwierdzić, iż konserwatywni obrońcy CSA manipulują i przeinaczają fakty historyczne (albo bezwiednie powielają manipulacje autorstwa innych osób), byle tylko dowieść fałszywej historycznie tezy, jakoby amerykańskie Południe w swym oderwaniu się od Unii nie miało na celu zachowania i rozszerzania instytucji niewolnictwa. Owszem, może w umyśle samego Abrahama Lincolna nie był to pierwszy cel wojny secesyjnej, ale już po stronie Konfederatów sprawa niewolnictwa była na tyle akcentowana i podkreślana, że jedynym racjonalnym wnioskiem jest stwierdzenie, iż była to główna przyczyna ich secesji od Unii. Wszelkie inne sprawy w rodzaju “zachowania kultury Południa”, “niezależności stanów od rządu federalnego” oraz “odrębności gospodarki stanów południowych” choć używane są dziś jako swego rodzaju zasłona dymna mająca przykryć kwestię niewolnictwa, tak naprawdę w rzeczywistości też obracały się wokół zachowania tej instytucji. Może i CSA było konserwatywne, ale jego obrona jest przykładem złego i błędnego konserwatyzmu, który w imię zachowania “tradycji”, “cywilizacji” i “kultury” broni czegoś moralnie nagannego, tylko dlatego, iż owa etycznie niewłaściwa rzecz weszła przez wieki ludziom w krew.

     

    Przypisy:

    1. Cytat za: Dinesh D’Souza, “Listy do młodego konserwatysty”, Poznań 2002, s. 161.

    2. Cytat za: Dinesh D’Souza, jw., s. 160.

    3. Cytat za: Dinesh D’Souza, jw., s. 160-161.

    4. Patrz: Zbigniew Lewicki, “Historia cywilizacji amerykańskiej. Era sprzeczności 1787 – 1865”, Warszawa 2010, Warszawa 2010, s. 680.

    5. Patrz: Zbigniew Lewicki, “Historia cywilizacji amerykańskiej. Era sprzeczności 1787 – 1865”, Warszawa 2010, s. 715 – 716.