1. Podług św. Jana Damasceńskiego grzech polega na odstępstwie od tego, co jest zgodne z naturą, ku temu, co jest z nią sprzeczne. Lecz zgodnym z ustanowioną przez Boga naturą jest, by ciało ludzkie posiadało wszystkie członki, a sprzecznym z naturą jest pozbawienie ciała jakiegoś członka. A więc obcięcie jakiegoś członka ciała ludzkiego jest chyba grzechem.
2. Jak cała dusza ma się do całego ciała, tak poszczególne władze duszy mają się do części ciała. Otóż nie wolno pozbawiać kogoś duszy zabijając go, chyba że to czyni władza publiczna. A więc tylko władza, publiczna ma prawo obcinać członki ciała.
3. Zbawienie duszy jest ważniejsze niż ocalanie ciała. Otóż nie wolno pozbawiać się jakiegoś członka ciała dla zbawienia duszy, gdyż już Sobór Nicejski nałożył kary na tych, którzy dokonali kastracji dla zachowania czystości. A więc nigdy nie wolno obcinać jakichkolwiek części ciała.
Ale z drugiej strony Księga Wyjścia (21, 24) powiada: „oko za. oko, ząb za ząb, ręka, za rękę, nogę za nogę”.
Odpowiedź. Skoro członki ciała są częściami całego ciała, dlatego są dla dobra całości, jak to, co niedoskonałe w stosunku do tego, co jest doskonałe. Dlatego należy obchodzić się z nimi zgodnie z dobrem całości. Członki bowiem ciała ludzkiego same przez się są potrzebne dla dobra całego ciała, chociaż przygodnie może się zdarzyć, że jakiś członek stanie się szkodliwy, np. gdy gnijąc, może zarazić całe ciało. Jeśli więc jakiś członek ciała jest zdrowy i znajduje się we właściwym dla siebie położeniu, ,nie można go odciąć bez szkody dla całego ciała. Ponieważ jednak sam człowiek w całości jest podporządkowany społeczności, której jest części, jak to już widzieliśmy, może się zdarzyć, że obcięcie jakiegoś członka, chociaż wyrządza szkodę całemu ciału, służy jednak dobru ogólnemu, stanowiąc karę wymierzoną celem położenia tamy występkom. Dlatego władza państwowa, mając prawo całkowicie pozbawić życia tego, kto popełnił ciężkie występki, cięcie jakiejś jego części, gdyż to pozbawia je całości, podczas gdy chłosta działa tylko na zmysł bólu. Powoduje więc znacznie mniejszą szkodę niż obcięcie jakiegoś członka. Nie wolno jednak nikomu wyrządzać szkody, chyba w postaci kary ze względu na sprawiedliwość. Karać zaś sprawiedliwie można tylko tego, kto podlega karzącemu. Nikomu więc nie wolno chłostać drugiego, jeśli nie ma nad nim władzy. Ponieważ zaś dzieci podlegają władzy ojca, a słudzy władzy swego pana, wolno ojcu chłostać swego syna, a panu swego sługę, by ich poprawić i wychować.
Rozwiązanie trudności. 1. Ponieważ gniew jest pożądaniem odwetu, uczucie to budzi się głównie wtedy, gdy ktoś mniema, że jest niesprawiedliwie czymś urażony, jak to zauważył Filozof. Dlatego zakaz, by rodzice nie pobudzali swych dzieci do gniewu, nie zabrania im chłostać swych synów celem ich wychowania; zakazuje tylko nadmiernego ich bicia. Zachętę zaś, by panowie odstępowali od gróźb, można dwojako rozumieć: by gróźb używali z umiarem dla zachowania karności; oraz by nie, zawsze wykonywali swe groźby. Postanowienie bowiem wymierzenia komuś kary trzeba nieraz łagodzić miłosierdziem w jej wykonaniu.
2. Większa władza ma prawo do stosowania większych kar. Skoro zaś państwo jest w pełnym znaczeniu społeczności, ten kto w nim sprawuje rząd ma pełną władzę karcenia i dlatego może stosować kary nie dające się naprawić, a mianowicie karę śmierci oraz karę obcięcia członków. Ojciec natomiast, oraz pan stojąc na czele rodziny będącej niedoskonałą postacią społeczności, nie posiada pełnej władzy karania, ma więc prawo stosowania tylko lżejszych kar, które nie wyrządzają szkody niedającej się naprawić. Taką lżejszą karą jest chłosta.
3. Każdemu wolno dać dyscyplinę temu kto jej chce. Ale chłostać drugiego dyscypliną wbrew jego woli może tylko ten, komu zlecono troskę o niego. Otóż temu właśnie celowi służy karcenie przy pomocy chłosty.
Myślę, iż dla w miarę nieuprzedzonych umysłów powinno być jasne, że kara chłosty posiada sporo zalet w stosunku do kary osadzenia w więzieniu. Jest ona wszak tania, prosta w wykonaniu i wychowawcza, czego niestety zbyt często nie da się powiedzieć o wsadzaniu przestępców do więzienia. Po głębszym zastanowieniu można też łatwo dojść do wniosku, iż rzekoma “barbarzyńskość” owej sankcji karnej blednie, gdy porówna się ją z możliwymi i realnie nierzadko występującymi szkodami, które wywołuje w osadzonych pobyt w więzieniu. Demoralizacja, coraz głębsze wdrażanie się kryminalną mentalność, recydywa, odzwyczajanie się od normalnego życia w społeczeństwie – to główne, choć nie jedyne minusy związane z wymierzaniem kary więzienia, o których trudno mówić w przypadku chłosty, która choć bolesna, to trwa krótko, ale mimo to może skutecznie zniechęcać przed ponownym łamaniem prawa. Choć więc jest to nierealny postulat, prawdopodobnie należałoby przywrócić karę chłosty.
Ostatnio spotkałem się jednak z argumentem, iż owa sankcja karna jest sprzeczna z jedną z wypowiedzi Magisterium Kościoła, gdyż ma ona stanowić karę okaleczenia, które to ma być moralnie złe w sytuacji, gdy dokonuje się je ze względów pozamedycznych. Coś takiego czytamy wszak w punkcie 477 zatwierdzonego przez papieża Benedykta XVI Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego:
“(…) Amputacje i okaleczenia ciała osób są moralnie dozwolone tylko przy wskazaniach medycznych o charakterze ściśle leczniczym“.
Zanim przejdę do bardziej szczegółowego omówienia tematu, czy aby na pewno wszelka chłosta jest jednocześnie okaleczeniem ciała, pozwolę sobie otwarcie przyznać, iż wcale nie jestem pewien, czy przytoczony wyżej fragment Kompendium miał na celu potępienie okaleczeń ciała stosowanych jako kara względem przestępców. Wszak jeszcze w wydanym przez św. Jana Pawła II Katechizmie Kościoła Katolickiego (nr 2297) pisze co następuje:
„Bezpośrednio zamierzone amputacje, okaleczenia ciała (…) osób niewinnych są sprzeczne z prawem moralnym, poza wskazaniami medycznymi o charakterze ścisłe leczniczym” (podkreślenie moje MS).
Z powyższego fragmentu katechizmowego nauczania wynikałoby więc, iż pozamedyczne okaleczenia ciała osób niewinnych (a nie jakichkolwiek osób) są sprzeczne z moralnością. A więc nie jest wykluczone stosowanie kary okaleczenia wobec sprawców przestępstw. Papież Pius XI zaś w encyklice „Casti connubii” uznawał wręcz wprost, iż jest moralnie usprawiedliwione stosowanie takiej kary (wykluczając jednak z tego grona sterylizację i kastrację) w przypadku osób winnych popełnienia przestępstw:
„Urzędy publiczne nie mają żadnej bezpośredniej władzy nad członkami ciał podwładnych; zatem nie mogą one nigdy, czy to z przyczyn eugenicznych, czy jakichkolwiek innych, ani bezpośrednio naruszać, ani kaleczyć całości ciała, jeśli nie zaszedł wypadek winy lub przyczyna do wymierzenia krwawej kary” (podkreślenie moje – MS).
Istnieją więc dwie możliwe interpretacje punktu 477 Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego. Albo rzeczywiście potępia on wszelkie pozamedyczne okaleczenia jakichkolwiek osób i wówczas zrywa z poprzednio wyrażanym m.in. przez Piusa XI i św. Jana Pawła II tradycyjnym nauczaniem katolickim w tej sprawie. Albo też ujęta w nim formuła stanowi pewnego rodzaju przeoczenie autorów Kompendium, którego intencją nie było jednak odejście od poprzednio nauczanej doktryny.
Powróćmy jednak do naszego głównego tematu i zatrzymajmy się nad tym, czy aby na pewno kara chłosty jako taka i w każdym wypadku jest okaleczeniem? Otóż, uważam postawienie znaku równości pomiędzy oboma sankcjami karnymi za bardzo, ale to bardzo wątpliwe założenie. Nawet, gdyby bowiem przyjąć twierdzenie, iż Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego potępiało pozamedyczne okaleczenia również stosowane jako kara wobec przestępców to zauważmy, że ów dokument nie podaje nam żadnej bardziej precyzyjnej definicji tego, co należy uważać za “okaleczenie”. Oczywiście jasnym jest, iż okaleczenie stanowi np. odcięcie dłoni czy wyłupienie oka, ale czy np. wszelkie krwawe zranienie też należy do czegoś takiego zaliczyć? Jeśli tak, to wówczas należałoby potępić ogromną większość pojedynków bokserskich, gdzie zazwyczaj leje się tam mniej lub więcej krwi. Osobiście jednak, mimo, że jestem przeciwnikiem boksu zawodowego, nie ganiłbym go pod zarzutem wzajemnego “okaleczania” biorących w nim udział ludzi. Po prostu, zdroworozsądkowym wydaje się mi wniosek, iż wszelkiego rodzaju krwawe zranienia nie są jeszcze “okaleczeniem”. Inną sprawą jest to, czy jako okaleczenie należałoby traktować tego rodzaju zranienia, które powodowałyby trwały albo dłuższy rozstrój zdrowia lub normalnego funkcjonowania tej czy innej części ciała (np. noga nie zostałyby co prawda ucięta, ale na tyle uszkodzona, iż do końca życia by ona “kulała”). Niektórzy mogą się też zastanawiać, czy okaleczeniem nie jest nawet tatuowanie się, gdyż pozostawia na ciele trwałe, widoczne i trudne do usunięcia zmiany.
Jednak na powyższe i inne pytania tyczące się szczegółowego zakresu definicyjnego pojęcia okaleczenia nie znajdziemy odpowiedzi w Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego. W takim razie osobiście opowiadałbym się za w miarę zdroworozsądkową definicją “okaleczenia”. A więc za “okaleczenie” należałoby uznać amputację lub taki rodzaj zranienia ludzkiego ciała, który powoduje jego trwały rozstrój lub poważne naruszenie funkcjonowania danej części ciała (np. człowiek będzie w skutek tego kulał, niedosłyszał, etc). Nie uznawałbym jednak za okaleczenie tego rodzaju ran fizycznych, które nawet jeśli wiążą się z przelewaniem krwi i pozostawieniem na ciele skazanego blizn to nie powodują u niego powyżej wskazanych skutków. Oczywiście, są takie rodzaju chłosty, które mogą powodować okaleczenie skazańca, ale chłosta wykonana z umiarem, przy kontroli lekarskiej oraz za pomocą niezbyt ciężkiego czy ostrego narzędzia zwykle nie powinna skutkować takim okaleczeniem. Warto przy tej okazji wspomnieć, iż umiar w wymierzaniu kary chłosty był nakazany przez Boga w Prawie Mojżeszowym, gdzie skazanej na taką sankcję osobie nie można było wymierzyć chłosty większej niż 40 razy uderzeń:
“O ile winowajca zasłuży na karę chłosty, każe go sędzia położyć na ziemi i w jego obecności wymierzą mu chłostę w liczbie odpowiadającej przewinieniu. Otrzyma nie więcej niż czterdzieści uderzeń, aby przez mnożenie razów ponad tę liczbę chłosta nie była nadmierna i nie został pohańbiony twój brat w twoich oczach” (Pwt 25, 2-3).
Jak więc widać, także Bóg rozróżniał pomiędzy chłostą o charakterze przesadnym czy mającym na celu znęcanie się nad skazanym (jak to nieraz niegdyś było praktykowane przez pogan) od chłosty dokonywanej z umiarem i troską o to, by nie powodowała ona u skazanego jakichś bardziej daleko idących uszkodzeń czy zaburzeń funkcjonowania jego organizmu.
Podsumowując, nawet gdyby przyjąć (dyskusyjną wedle mnie tezę), iż Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego potępiło stosowanie kary okaleczenia także wobec przestępców to i tak nie ma żadnych bardziej poważnych powodów, by sądzić, iż autorzy tego dokumentu chcieli w ten sposób potępić także dokonywaną z umiarem chłostę.
Jak mówi Pismo święte “władza nie na próżno nosi miecz” po to “karać zło i złych” (Rzymian 13: 1 – 4). Co jednak konkretnie oznacza ów “miecz” w rękach władzy? Które ze znanych nam sankcji karnych mogą być uznane za odpowiednie, by za ich pomocą odstraszać potencjalnych złoczyńców od popełniania przestępstw i chronić w ten sposób spokojnych obywateli? Odpowiedź na to pytanie nie zawsze jest łatwa i prosta, gdyż nieraz trzeba wziąć pod uwagę wiele z różnych czynników i okoliczności, by móc ocenić, czy dana sankcja karna spełnia w danym społeczeństwie swą funkcję. Spróbujmy więc rozważyć zalety i wady rozmaitych stosowanych aktualnie i znanych z historii kar.
OSADZENIE W ZAKŁADZIE KARNYM
Jest to współcześnie najbardziej rozpowszechniona forma sankcji karnej. Zaletami tej kary są:
1. Fakt, iż na krótszy bądź dłuższy czas w skuteczny sposób izoluje jednostki niebezpieczne społecznie od społeczeństwa;
2. Dla części z ludzi może ona pełnić silną rolę odstraszającą. Wbrew bowiem twierdzeniom niektórych, pobyt w zamkniętym zakładzie karnym – nawet w relatywnie dobrych warunkach – nie jest wymarzoną formą spędzania wolnego czasu choćby i dla bardzo zdemoralizowanych ludzi. Poczucie swobody, kontakt z przyrodą, możliwość wyjścia do sklepu czy pubu są bowiem tego rodzaju przyjemnościami, które ceni prawie każdy człowiek, a których brak jest jedną z zasadniczych dolegliwości pobytu w więzieniu. Owszem, niektóre z osób wliczają pobyt w więzieniu w swe życiowe plany, ale trudno traktować coś takiego jako spełnienie marzeń z ich strony, a raczej jako wybór swego rodzaju “mniejszego zła”.
Kara ta posiada jednak jeszcze więcej wad, niebezpieczeństw i niedoskonałości, którymi są:
1. Deprawowanie się osadzonych. Nawet, gdy nie umieszcza się w jednym miejscu przestępców “lżejszego kalibru” z bardziej zdemoralizowanymi kryminalistami niebezpieczeństwo to wciąż jest poważne. Tak czy inaczej bowiem, w jednym miejscu osadza się ludzi o podobnych skłonnościach do przestępstw, przez następuje zjawisko wzajemnego “nakręcania się” takich osób w rozwoju owych tendencji.
2. Szanse, by więzień po odsiadce powrócił do normalnego życia, maleją wraz z długością czasu jego osadzenia. Mówi się, iż po 8 latach pobytu w więzienia jest już prawie praktycznie niemożliwe, by dany człowiek rozpoczął na nowo normalną egzystencję w społeczeństwie.
3. W czasie pobytu w więzieniu skazaniec może krzywdzić współosadzonych.
4. Kara ta jest droga i dość skomplikowana we wdrażaniu w życie. Nawet zaś, gdy na więźniów nakłada się prace, by mogli oni częściowo zrekompensować koszta, jakie społeczeństwo ponosi za ich utrzymanie w zakładzie karnym, to i tak pozostaje pytanie o stosowność takiego rozwiązania, gdyż więcej pracy dla więźniów może ograniczać dostępność takowej dla normalnych obywateli.
KARA ŚMIERCI
Niegdyś często stosowana, dziś funkcjonuje w mniejszości z państw świata. W krajach naszego kręgu kulturowego obecna tylko w części stanów USA. Jej zalety są następujące:
1. Została bezpośrednia ustanowiona przez Boga (np. Wyjścia 21: 12; 22: 20; 22: 18; 21: 16; Powtórzonego Prawa 18: 20; 22: 25; Kapłańska 24: 15 – 16; 20: 15 – 16; 20: 10; 20: 11).
2. Daje gwarancję, iż dany przestępca nie skrzywdzi już więcej nikogo.
3. Jest stosunkowo tania i prosta do wdrożenia.
Wady i niedoskonałości z nią związane są zaś takie:
1. W razie sądowej pomyłki krzywda wyrządzona skazanemu jest nie do naprawienia.
2. Istnieje wątpliwość, czy aby na pewno, w dalszej perspektywie kara śmierci powoduje ograniczenie występowania brutalnej przestępczości. W czasach, gdy była ona stosowana powszechnie i często, poziom przestępczości nie był bynajmniej niższy niż aktualnie, lecz nieraz był znacznie wyższy. Z drugiej strony jednak, ów fakt może być tłumaczony różnymi innymi czynnikami, jak np. mniejszym niż obecnie rozrostem struktur państwowych i policyjnych (czyli tym, iż ramię władzy nieraz nie docierało do wielu rejonów danego kraju), większym zdziczeniem obyczajów społecznych będącym spadkiem jeszcze po czasach pogańskich, etc.
PRACE SPOŁECZNE
Forma sankcji polegająca na wykonywaniu nieodpłatnych prac na rzecz instytucji publicznych w określonym wymiarze czasowym. Kara ta jest często orzekana w wypadku lżejszych przestępstw jako alternatywa dla osadzenia w więzieniu. Plusy tej sankcji są następujące:
1. Wiąże się ona z pewną wyraźną dolegliwością, a jednocześnie nie łączą się z nią poważne niebezpieczeństwa związane z osadzeniem w więzieniu (pogłębiająca się deprawacja skazanego, możliwość bycia skrzywdzonym przez współwięźniów, odzwyczajanie się od normalnego życia w społeczeństwie).
2. Może na przyszłość odstraszać od popełniania dalszych przestępstw (nie każdemu wszak chce się np. grabić nieodpłatnie liście jesienią).
Wadą tej sankcji jest to, iż – zwłaszcza w czasach kryzysu na rynku pracy – może ona odbierać miejsca zatrudnienia normalnym obywatelom.
GRZYWNY PIENIĘŻNE
Jedna z relatywnie częściej stosowanych dziś sankcji karnych. Polega ona na płaceniu mniejszych bądź większych stawek pieniężnych za dokonanie określonego czynu zabronionego. Jej zaletami są:
1. Została bezpośrednio ustanowiona przez Boga (Kapłańska 5: 20-25; Wyjścia 21: 33-37; 22: 1-16).
2. Strata na finansach jest jedną z bardziej dolegliwych kar dla wielu ludzi.
3. W przypadku krzywdy uczynionej na dobrach materialnych drugiego człowieka, sankcja ta wydaje się być jedną z najbardziej sprawiedliwych i efektywnych kar.
Wady i niedoskonałości grzywien pieniężnych wydają się następujące:
1. W przypadku osób bardzo bogatych ich dokuczliwość zdaje się być mniejszą niż ma to miejsce w odniesieniu do osób uboższych. Dzieje się tak nawet wówczas, gdy grzywny są ustalane w sposób proporcjonalny do zarobków i dochodów skazanego. Czym innym jest wszak zabrać, dajmy na to 30 procent z zarobku 100 złotych, a czym innym z dochodu 1 miliona złotych. W tym pierwszym przypadku skazanemu zostaje 70 złotych i może to być dla niego wybór w rodzaju, czy kupi sobie buty czy może jedzenie. W drugim zaś wypadku ukaranemu grzywną pozostaje jeszcze 700 tysięcy złotych i co najwyżej nie będzie go stać na zakup kolejnego samochodu.
2. W pewnych wypadkach egzekwowanie od skazanego zapłaty grzywny może być trudne lub wręcz niemożliwe.
PUBLICZNA CHŁOSTA
Niegdyś była to – w naszym kręgu kulturowym – jedna z podstawowych – sankcji karnych. Współcześnie jest w krajach post-chrześcijańskich niemal nie do pomyślenia, będąc uważaną za przejaw zdziczenia, barbarzyństwa i braku humanitaryzmu. Aktualnie występuje głównie w prawodawstwie państw, w których większość ludności stanowią wyznawcy islamu.
Zalety publicznej chłosty są następujące:
1. Jest to kara bezpośrednio ustanowiona przez Boga (Powtórzonego Prawa 25: 2-3).
2. Zwłaszcza w przypadku początkujących rzezimieszków może pełnić skuteczną funkcję odstraszającą i wychowawczą, nie narażając ich na deprawację, która często zachodzi w zakładach karnych.
3. Jest tania i stosunkowo prosta do wdrożenia.
4. W krajach, gdzie współcześnie chłosta stanowi jeden z elementów systemu wymierzania kar, przestępczość jest często wyraźnie niższa niż w państwach, gdzie takowej sankcji nie ma.
Jako wątpliwość odnośnie tej sankcji karnej można podnieść to, iż publiczne jej wykonywanie może stanowić dla niektórych ludzi źródło chorej rozrywki płynącej z napawania się przemocą.
PRZYMUSOWA PRACA NA RZECZ PODMIOTÓW PRYWATNYCH
Instytucja ta polega na niedobrowolnym (albo też po części dobrowolnym) świadczeniu takiej czy innej pracy połączonym z przymusem przebywania w danym miejscu zamieszkania. W przeszłości miały ona najczęściej zdegenerowany charakter, gdyż pełniła ona funkcję nie tylko kary, co częściej rzecz biorąc była formą uciskania pewnych grup ludzi z powodu ich przynależności rasowej bądź pochodzenia społecznego. Poza tym, do przymusowej pracy i pobytu w danym miejscu pracy dochodziły w jej przypadku jeszcze inne już ze swej istoty niemoralne aspekty jak: przyzwolenie na seksualne wykorzystywanie takich pracowników, nieszanowanie więzi rodzinnych istniejących pomiędzy nimi, nakładanie nadmiernie ciężkich zajęć, handel ludźmi, etc. Jest oczywiste, iż w takiej formie jak historycznie najczęściej istniała owa instytucja nie może być ona moralnie zaakceptowana. Z drugiej strony, gdyby pozbawić ją wyżej wspomnianych elementów i zawęzić do przymusowej pracy i pobytu w danym miejscu zamieszkania, trudno by byłą ową instytucję uznać za złą i występną samą w sobie, a przeciwnie można by wskazać na jej niejeden pozytyw, na przykład:
1. W swym ograniczonym i złagodzonym sensie została zaaprobowana przez Boga (Powtórzonego Prawa 15: 12 – 18; Kapłańska 25: 39 – 55; Wyjścia 21: 2-10; 21: 20-21, 26 – 27; 22: 22).
2. W przeciwieństwie do osadzenia w więzieniu kara taka stwarza przynajmniej pół-normalne warunki życia. Człowiek tak ukarany ma wszak kontakt z przyrodą, innymi ludźmi (a nie tylko, czy głównie przestępcami), może założyć rodzinę i z nią na co dzień przebywać, etc.
Jako wątpliwość przeciwko takiej karze można by podnieść zarzut, iż nawet przy jasnych jej ograniczeniach prawnych, mogłaby być ona nadużywana, a takowe nadużycia nie byłyby zbyt często wykrywane oraz karane. Z drugiej jednak strony, tę samą obiekcję można zastosować do kary osadzenia w więzieniu, gdzie często dochodzi do gwałtów, okaleczeń i innego rodzaju napaści fizycznych (wszystko to są rzeczy nielegalne również w zakładach karnych) dokonywanych przez współwięźniów na innych osadzonych, a które to nieprawości są ze względu na specyfikę więziennej społeczności rzadko wykrywane oraz karane.
KARY MUTYLACYJNE
Ta sankcja karna polega na odcięciu pewnych członków ludzkiego ciała. Niegdyś, w chrześcijańskim kręgu kulturowym była szeroka stosowana, lecz dziś uważana jest w krajach post-chrześcijańskich za przykład skrajnego okrucieństwa. Współcześnie jest ona wymierzana tylko w części krajów o charakterze muzułmańskim.
Zaletami tej kary są:
1. Została ona ustanowiona przez Boga (Powtórzonego Prawa 25: 11 – 12).
2. Ukarany w ten sposób człowiek będzie miał wielką trudność w powtórzeniu czynu za który został skazany (choćby ze względów “technicznych” znacznie trudniej jest kraść posiadając jedną dłoń niż mając dwie dłonie).
3. W silny sposób wydaje się ona odstraszać od popełniania zagrożonych nią czynów.
Wady, niedoskonałości i wątpliwości związane z tą sankcją karną wydają się następujące:
1. Na płaszczyźnie emocjonalnej zdaje się być ona karą zbyt okrutną i srogą. Ten argument jest jednak dość łatwy do zbicia, przynajmniej wówczas, gdy jest on wypowiadany przez zwolenników kary śmierci. Jeśli bowiem akceptuje się zabicie przestępcy na mocy wyroku sądowego, który wszak takiemu człowiekowi zabiera o wiele więcej niż np. dłoń, to nielogiczne wydaje się wtedy odrzucanie kary, która odbiera skazanemu coś mniejszego niż życie, a więc jeden z członków jego ciała.
2. W przeszłości, gdy kary mutylacyjne były mocno rozpowszechnione poziom przestępczości był znacznie wyższy niż w czasach, gdy sankcje te nie są stosowane. Z drugiej strony, współcześnie w państwach, gdzie kary mutylacyjne są wciąż obecne przestępczość jest niższa niż tam, gdzie owych kar już nie ma.
3. Człowiek ukarany np. obcięciem ręki, nie mógłby pracować i w ten sposób byłby na utrzymaniu instytucji państwa. Ten zarzut może być jednak odparty rozwiązaniem polegającym na tym, iż przestępcy ukaranemu w ten sposób, nie przysługiwałaby państwowa renta z tego tytułu, tak też ci ludzie, którzy wspomagaliby go materialnie, czyniliby to dobrowolnie, a nie poprzez przymusowo zabierane w formie podatków od nich pieniądze.
Jak zatem widać, wszystkie z wymienionych wyżej sankcji karnych mają swe zalety, ale wobec wszystkich z nich można też podnieść mniejsze bądź większe wątpliwości. Można też powiedzieć, iż zasadność stosowania danej kary nie zawsze ma charakter absolutny, gdyż należy przy jej wprowadzaniu do danego państwa rozważyć różne okoliczności czasu, miejsca, mentalności społecznej, kultury, etc. Myślę jednak, że można wskazać pewien ogólny kierunek zmian jakie powinny być wprowadzane do systemu wymierzania kar. Taką reformą powinno być ograniczanie kary pozbawienia wolności jako drogiej, mało skutecznej i często deprawującej na rzecz prac społecznych, publicznej chłosty, grzywien, a także kary śmierci.
Człowiek zgniatany przez wózek bagażowy lub też w jękach rozpuszczający się w toksycznych odpadach, poderżnięcie gardła, odgryzanie kawałka ludzkiej ręki, wykłuwanie człowieczego oka soplem lodu, rozbijanie głowy przeciwnika o pisuar toalety, policyjny informator przybity do biurka nożyczkami – to tylko skromny przykład codziennych “atrakcji”, którymi raczą się miliony odbiorców telewizji. Kto ma ochotę na coś lżejszego, ale za to bardziej realnego, zawsze może popatrzeć na transmisję, którejś z licznych walk bokserskich. “Ach, jak oni sobie pięknie rozbijają nosy, jak artystycznie krew się leje z przeciętych łuków brwiowych! Ile hartu ducha trzeba, by zadawać komuś i przyjmować na siebie tak potężne ciosy?! Cóż – za piękny sport!“. Przychodzi jednak pora na telewizyjne informacje. Starannie ubrany prezenter informuje, iż Parlament Europejski wraz z Amnesty International protestuje przeciw stosowanym przez władze Arabii Saudyjskiej karom chłosty i odcięcia dłoni. Ten sam widz, który przed chwilą raczył się widokiem masakr i rozlewanej krwi zaczyna boleć na zacofaniem i okrucieństwem muzułmanów: “Jak oni mogą być tak nieludzcy i niemiłosierni!!! Uff, dobrze, że my ludzie Zachodu już tacy nie jesteśmy“.Ta, nieco hipotetyczna sytuacja, dobrze oddaje powszechne w naszym kręgu kulturowo-cywilizacyjnym podejście do przemocy i rozlewu krwi. Z jednej strony dla uciech i rozrywki celebrujemy okrucieństwo oraz brutalność, z drugiej zaś stanowczo odrzucamy stosowanie kar cielesnych względem złoczyńców i w celu ograniczenia przestępczości, szczycąc się jednocześnie, iż takowe należą już u nas do zamierzchłych reliktów średniowiecza. Z pewnością wielu dostrzeże tu paradoks i rażącą niekonsekwencję ludzi Zachodu. Niejeden będzie postulował, by w imię konsekwencji odrzucić zarówno kary cielesne, jak i komercyjną celebrację przemocy. Czy jednak taki wniosek będzie słuszny? A może powinnyśmy sprawę naszego podejścia do rozlewu krwi postawić na opak i zamiast konsekwentnego piętnowania obu postaw, winniśmy gruntownie przemyśleć nasz radykalny sprzeciw względem kar cielesnych? Spróbujmy zatem przeanalizować argumenty, jakie pojawiają się przeciw ich zasadności.
Kary cielesne niechrześcijańskie?
Pozornie rzecz biorąc, treść niektórych aktów Magisterium Kościoła katolickiego zdaje się przemawiać przeciw stosowaniu jakichkolwiek kar cielesnych. Oto bowiem promulgowany w 1992 r. przez Jana Pawła II Katechizm Kościoła Katolickiego (dalej KKK) w punkcie nr 2297 wśród praktyk zasługujących na całkowite odrzucenie, wymienia, m.in. “tortury”, których konstytutywnym elementem ma być “stosowanie przemocy fizycznej lub moralnej“. W punkcie nr 2298 KKK ubolewa się zaś nad tym, iż w czasach minionych legalne władze stosowały “tortury” w celu utrzymania prawa i porządku. Z kolei uchwalona na Soborze Watykańskim II, konstytucja “Gaudium et Spes” zalicza “okaleczenia” oraz “tortury zadawane ciału i duszy” do “rzeczy i praktyk“, które są: “czymś haniebnym; zakażają cywilizację ludzką (…) i są jak najbardziej sprzeczne z czcią należną Stwórcy” (tamże, n. 27). Gdybyśmy więc oderwali treść tych wypowiedzi Magisterium od szerszego kontekstu, uprawnionym byłoby stwierdzenie, iż wszelkiego rodzaju kary cielesne są niechrześcijańskie i dlatego też władze cywilne nie mają prawa się nimi posługiwać. Żadna część doktryny katolickiej nie może być jednak odrywana od jej całości, tym bardziej, gdy dane sformułowanie doktrynalne okazuje się w pewien sposób otwarte na różne interpretacje, nawet, gdy na pierwszy rzut oka jego wymowa wydaje się jasna i klarowna.
Tytułem przykładu: Sobór Nicejski II stanowczo nakazał chrześcijanom unikania zwyczaju przyglądania się przedstawieniom teatralnym. Zarówno przed i po tym Soborze wypowiedzi Kościoła na temat teatru były bardzo zbliżone do siebie. Tak też np. nakładano na aktorów ekskomuniki (vide: Synod w Arles), odmawiano im pogrzebu kościelnego, etc. Czy to oznacza, iż wedle doktryny katolickiej przedstawienia teatralne są – z samej swej natury – niemoralne i bezbożne? Taki wniosek wydaje się jednak zbyt daleko idący. Faktem jest natomiast to, iż bardzo wiele widowisk teatralnych szerzyło (i wciąż szerzy) różnego rodzaju nieprawości i dlatego też Kościół święty niejednokrotnie przeciw nim występował, co nie jest jednak równoznaczne ze stwierdzeniem, iż nigdy i nigdzie, nie było i nie będzie żadnego dobrego przedstawienia teatralnego.
Inny przykład: Pius XII w encyklice “Mystici Corporis” stwierdził: “Umierając na Krzyżu, Jezus zniósł Zakon przykazań i przepisów oraz przekreślił pismo Starego Testamentu, przybiwszy go do Krzyża (…).” I znów, tłumacząc ten fragment papieskiego nauczania w oderwaniu od całości doktryny katolickiej, można by postulować spalenie dokładnie wszystkich katechizmów, które przecież nauczają o konieczności przestrzegania przez chrześcijan Bożych przykazań. Podobnie należałoby uczynić choćby z orzeczeniami Soboru Trydenckiego mówiącymi, iż Dekalog obowiązuje chrześcijan, a Stary Testament jest natchnionym przez Boga pismem, które winno być w pełni szanowane. Odwołanie do kontekstu całego nauczania katolickiego na ten temat pokazuje jednak, iż jakiekolwiek zwroty o “przekreśleniu Starego Testamentu” i “zniesieniu przykazań” mogą oznaczać jedynie to, iż Stary Zakon – sam w sobie – w oderwaniu od Nowego Przymierza, nie może być wiążący dla chrześcijan. Kwestia kar cielesnych w nauczaniu katolickim zalicza się właśnie do tego rodzaju orzeczeń Magisterium. Po pierwszej lekturze wydają się one jasne, po drugim przeczytaniu widać już pewne luki interpretacyjne, ostatecznie zaś dochodzimy do wniosku, iż poprawna ich wykładnia wymaga odwołania się do całości doktryny na ten temat.
Kary cielesne czy tortury?
Pierwszym problemem, jaki nasuwa się w tej dziedzinie jest odpowiedź na pytanie: “Co tak naprawdę KKK rozumie pod pojęciem tortur?“. Z lektury KKK dowiadujemy się tylko, iż “tortury” polegają na “stosowaniu przemocy fizycznej lub moralnej“. Nie jest tu jednak wyjaśnione, czy chodzi o wszelkiego rodzaju przemoc fizyczną i moralną, czy też może o określone, specyficzne, wymyślne jej odmiany? Gdybyśmy przyjęli pierwszą z tych możliwości, musielibyśmy mianem tortur nazwać nie tylko wszystkie kary cielesne, ale również choćby karę śmierci (wszak, czy uśmiercenie kogoś nie wymaga zastosowania względem niego przemocy fizycznej?), która przecież, co prawda warunkowo, ale jednak została zaaprobowana w tym samym KKK (n. 2266)? Co więcej mielibyśmy wówczas nie lada problem nawet z obroną kar więzienia. Ilu bowiem przestępców, dobrowolnie idzie do więzienia? A jeśli złoczyńcy są wsadzani za kratki, wbrew ich woli, to czy nie jest to już równoznaczne ze stosowaniem względem nich “przemocy moralnej“? Sam zdrowy rozsądek wskazywałby więc, iż pod pojęciem tortur należy rozumieć, nie jakiekolwiek formy przemocy fizycznej bądź moralnej, ale ich wymyślne rodzaje. W przeciwnym razie, uwikłalibyśmy się, w praktycznie niemożliwe do rozwiązania trudności, o których wspomnieliśmy wyżej i napomkniemy jeszcze poniżej. Jak jednak rozróżnić co jest jeszcze uprawnioną karą cielesną, a co już jej zwyrodniałą formą, czyli torturą? Sądzę, iż bardzo wiele może nam tu podpowiedzieć po prostu zdrowy rozsądek. Tak jak istnieje oczywista różnica pomiędzy nawet tęgim ojcowskim laniem polegającym na obkładaniu tyłka syna uderzeniami pasa, a biciem tegoż gdzie popadnie i czym popadnie (nogą, pięściami, krzesłem, w głowę, twarz, uszy, podbrzusze, etc.), tak wyraźnie różnią się proste kary cielesne w postaci chłosty, czy nawet ucięcia ręki, od kar typu: obdzieranie ze skóry, wyrywanie wnętrzności, czy też wbijanie na pal. Gdyby pokusić się tu o jakąś charakterystykę: pierwsze polegają na prostej aplikacji pewnej fizycznej dolegliwości, bez ciągłego jej przedłużania i bez wymyślnego natężania związanego z tym bólu. Drugie zaś można zdefiniować jako dążenie do zadania jak największego i najdłuższego rodzaju cierpienia. Tak więc można powiedzieć: wszelkie tortury są godne napiętnowania, ale nie każda kara cielesna wypełnia znamiona tortury. Chłosta, amputacje, okaleczenia…Podobny problem spotykamy przy rozpatrywaniu znaczenia, w jakim przywoływana konstytucja “Vaticanum II” potępiła posługiwanie się “okaleczeniami”. Co prawda, nie ma większych problemów ze zdefiniowaniem słowa “okaleczenia”, jednak “Gaudium et Spes” nie określiło, czy wyraża swą dezaprobatę względem okaleczeń stosowanych wobec kogokolwiek (a więc zarówno odnośnie złoczyńców, jak i niewinnych), czy też względem określonej kategorii ludzi (np. niewinnych)? We wspomnianym dokumencie nie zostało też zaznaczone, czy potępia się jakiekolwiek okaleczenia, czy też ich określony rodzaj? Gdyby przyjąć, iż “Vaticanum II” piętnując stosowanie okaleczeń, miało na myśli jakiekolwiek ich przejawy, wówczas musielibyśmy zakazać chrześcijanom wykonywania zawodu chirurga. Każda operacja chirurgiczna polega bowiem na jakimś okaleczeniu ludzkiego ciała, czasami całkowicie nieodwracalnym (czego dobitnym przykładem są amputacje zgangrenowanych kończyn). Katolickie nauczanie moralne nigdy jednak nie zakazywało ani dokonywania operacji chirurgicznych, ani poddawania się im, dlatego też absurdem byłoby przyjęcie założenia, iż “Gaudium et Spes” napiętnowało okaleczenia, jako ze swej natury niemoralne i wewnętrznie nieuporządkowane. Pewną wskazówkę, w jakim sensie mamy odrzucać okaleczenia znajdujemy w paragrafie nr 2297 KKK, gdzie czytamy:
“Bezpośrednio zamierzone amputacje, okaleczenia ciała (…) osób niewinnych są sprzeczne z prawem moralnym, poza wskazaniami medycznymi o charakterze ścisłe leczniczym” (podkreślenie moje MS).
Ustęp ten przynajmniej więc sugeruje, iż na dezaprobatę nie zasługują amputacje i okaleczenia ciała stosowane względem złoczyńców, lub też dokonywane wobec osób niewinnych, ale w zamiarze ratowania ich zdrowia lub życia. Gdyby więc wziąć orzeczenie “Gaudium et Spes” w kontekście KKK można dojść do wniosku, iż owszem piętnuje się tam okaleczenia, ale tylko te stosowane względem niewinnych. Widać więc, iż cytowane wyżej potępienia przez Vaticanum II i KKK tortur oraz okaleczeń – wbrew pozorom – wcale nie musi oznaczać uznania za niedozwolone, wszelkiego rodzaju kar cielesnych. Zapewne można by uznać moją próbę obrony kar cielesnych za nadinterpretację nauczania Soboru Watykańskiego II i KKK. Na przeszkodzie stoi temu jednak fakt, iż doktryna katolicka przez całe wieki nie tylko, że nie piętnowała kar cielesnych, jako takich, ale wyraźnie uznawała je za moralnie dozwolone środki karne. Jedną z tradycyjnych zasad interpretacji jest objaśnianie luk interpretacyjnych znajdujących się w późniejszych dokumentach w świetle tego, co na ten temat mówią wcześniejsze dokumenty. Zarówno “Gaudium et Spes”, jak i KKK w kwestii kar cielesnych pozostawiają pewną lukę, która może służyć zarówno do obrony ograniczonego stosowania tego rodzaju sankcji (jak próbowałem to wyżej wykazać), jak i do ich całkowitego i bezwarunkowego potępienia. Sięgnijmy więc do tradycyjnych zasad interpretacji tekstów i zobaczmy co w kwestii kar cielesnych nauczał Kościół święty przez wieki.Tradycyjne nauczanie katolickie usankcjonowało to, w kwestii okaleczeń, amputacji i chłosty względem złoczyńców uczył św. Tomasz z Akwinu, jeden z największych teologów kościelnych. Otóż względem wszystkich tych kar Akwinata zajmował stanowisko jednoznacznie pozytywne, o ile są one stosowane nie względem niewinnych, ale wobec złoczyńców:
“Ponieważ jednak sam człowiek w całości podporządkowany jest społeczności, której jest częścią, może się zdarzyć, że obcięcie jakiegoś członka, chociaż wyrządza szkodę całemu ciału, służy jednak dobru ogólnemu, stanowiąc karę wymierzoną celem położenia tamy występkom. Dlatego władza państwowa, mając prawo całkowicie pozbawić życia tego, kto popełnił ciężkie występki, może również skazać kogoś na obcięcie jakiegoś członka za mniejsze winy (…) Ponieważ (…) dzieci podlegają władzy ojca, a słudzy swego pana, wolno ojcu chłostać swego syna, a panu swego sługę, by ich poprawić i wychować (…) Nigdy i nikt, jeśli jest bezwinny, nie powinien być skazany sądem ludzi na karę śmierci albo kaleczenia lub chłosty” (podkreślenia moje – MS).
Stanowisko św. Tomasza z Akwinu jeszcze w XX wieku, w encyklice “Casti connubii” powtórzył Pius XI:
“Urzędy publiczne nie mają żadnej bezpośredniej władzy nad członkami ciał podwładnych; zatem nie mogą one nigdy, czy to z przyczyn eugenicznych, czy jakichkolwiek innych, ani bezpośrednio naruszać, ani kaleczyć całości ciała, jeśli nie zaszedł wypadek winy lub przyczyna do wymierzenia krwawej kary” (podkreślenie moje – MS).
Warto przy tym zauważyć, iż pewne grupy kwestionowały prawo władz cywilnych do wymierzania złoczyńcom kar chłosty i amputacji, jednak między innymi z tego względu zostały one uznane przez Kościół katolicki za nieprawowierne (taki los spotkał np. waldensów). Faktem jest natomiast, iż katolickie nauczanie moralne od zawsze sprzeciwiało się stosowaniu wymyślnych form kar cielesnych, które wśród narodów chrześcijańskich ostały się jeszcze z czasów pogańskich, a które przypominały bardziej celebrację sadyzmu i okrucieństwa, aniżeli sprawiedliwe i godne karanie. Nie ma jednak żadnego dowodu na to, iż stawiano absolutny znak równości pomiędzy karami cielesnymi a torturami. Wprost przeciwnie moralna akceptacja Kościoła katolickiego dla pewnych form kar cielesnych świadczy o czymś dokładnie przeciwnym. Gdybyśmy więc pokusili się o jakąś syntezę przed i posoborowego nauczania Kościoła na temat kar cielesnych, moglibyśmy je ująć w takie oto punkty:
1. Wszystkie tortury są moralnie złe, ale nie każda kara cielesna jest torturą.
2. Chłosta, amputacje i okaleczenia pewnych członków ciała nie są same w sobie torturami i dlatego też mogą być moralnie stosowane w celu ukarania złoczyńców.
3. Jakiekolwiek rodzaje kar cielesnych nie mogą być stosowane wobec osób niewinnych.
Kary cielesne nieewangeliczne?
Częstym argumentem stosowanym na rzecz bezwarunkowego potępienia kar cielesnych (jak również kary śmierci) jest powoływanie się na Nowy Testament, w którym Zbawiciel wydaje się polemizować ze starotestamentalną zasadą karania złoczyńców: “Oko za oko, ząb za ząb” (por. Mt 5, 38) mówiąc: “A Ja wam powiadam: Nie stawiajcie opór złemu. Lecz jeśli cię kto uderzy w prawy policzek, nadstaw mu i drugi” (Mt 5, 39). Tradycyjna egzegeza katolicka wcale jednak nie traktuje tego fragmentu jako negacji kar cielesnych, kary śmierci, czy też w ogóle idei karania zła (bo przecież, w oderwaniu od szerszego kontekstu ten ustęp może być równie dobrze i tak rozumiany). Ideą tej wypowiedzi Jezusa było wezwanie do rezygnacji z osobistej zemsty, albowiem narzędziem do karania grzechu nie są prywatne jednostki, ale prawowite władze cywilne, co zresztą w Nowym Testamencie jest podkreślane niejednokrotnie (vide: Rz 13, 1 – 4; 1 P 2, 13-17; Dz 25, 11). Brak jest zaś w Nowym Testamencie dowodów na to, iż władze cywilne nie mają prawa uciekać się w walce z grzechem do stosowania kary śmierci, chłosty, amputacji i okaleczeń.
Bóg – kapryśny schizofrenik?
Być może najsilniejszym argumentem przeciw bezwzględnemu potępieniu kar cielesnych jest fakt, iż to sam Pan Bóg, w sposób jasny i wyraźny, polecił (zarówno względem dorosłych jak i dzieci) ich stosowanie:
“Ktokolwiek skaleczy bliźniego, będzie ukarany w taki sam sposób, w jaki zawinił. Złamanie za złamanie, oko za oko, ząb za ząb. W jaki sposób ktoś okaleczył bliźniego, w taki sam sposób będzie okaleczony” – Ks. Kapł. 24, 18-20.
“O ile winowajca zasłuży na karę chłosty, każe go sędzia położyć na ziemi i w jego obecności wymierzą mu chłostę w liczbie odpowiadającej przewinieniu” – Powt. Prawa 25, 2.
“Rózga i karność udziela mądrości, pozostawiony sobie chłopiec jest wstydem dla matki” – Przys 29, 15.
“Nie kocha syna, kto rózgi żałuje, kto kocha go – w porę go karci” – Przys. 13, 24.
“W sercu chłopięcym głupota się mieści, rózga karności wypędzi je stamtąd” – Przys. 22, 15.
“Karcenia chłopcu nie żałuj, gdy rózgą uderzysz – nie umrze. Ty go rózgą uderzysz, a od Szeolu zachowasz mu duszę” – Przys. 23, 13 – 14.
“Nie wstydź się następujących rzeczy (…) częstego karcenia dzieci, skrwawienia boków niegodziwemu słudze” – Mądrość Syracha 42, 1; 5.
Tradycyjna teologia katolicka głosi zaś, iż Pan Bóg po prostu nie może rozkazywać ludziom czynienie czegoś, co samo w sobie jest złem, albowiem byłoby to sprzeczne z Jego absolutnie świętą i dobrą naturą. Prawdą jest, iż Pan Bóg może pewne złe uczynki i zwyczaje tolerować, to znaczy nie karać ich, nie zapobiegać ich czynieniu, a nawet nie upominać ich sprawców, nigdy jednak nie może polecić człowiekowi dokonanie czegoś z istoty swej niemoralnego. I podział na Stary oraz Nowy Testament doprawdy nie ma nic tu do rzeczy. O ile prawdą jest, iż Nowy Testament odnowił, pogłębił i udoskonalił prawo moralne, które zostało objawione w Starym Testamencie, o tyle fałszywe i heretyckie są sugestie twierdzące jakoby nagle coś moralnie dobrego w Starym Zakonie, mogło przemienić się w coś bezwzględnie złego pod rządami Nowego Zakonu. Otóż nie. Jeśli coś należy do uczynków bezwzględnie złych, to Pan Bóg nie mógłby nigdy tego polecać, ani nakazywać. Boże prawo moralne jest bowiem niezmienne i uniwersalne, nie podlega żadnym wyjątkom i nie zależy od warunków czasu i okoliczności. Gdyby więc kary cielesne były bezwarunkowo złe, to Najwyższy po prostu nie mógłby ich nigdy nakazać, ani polecić. Prawdą jest, iż w Starym Testamencie funkcjonowały pewne złe zwyczaje, jak np. rozwody czy poligamia. Tyle tylko, że były one przez Pana Boga tolerowane, a nie nakazywane. Wszechmocny co prawda nie karał wówczas tych rzeczy, ale w całym Starym Testamencie nie znajdziemy żadnego fragmentu, w którym Najwyższy nakazał komukolwiek porzucenie własnej żony i poślubienie następnej, albo też posiadanie kilku żon. Wielu myli fakt relacjonowania przez Biblię pewnych wydarzeń z ich promowaniem. To błąd. W Starym Testamencie przeczytamy o wielu wybitnych ludziach, którzy mieli więcej niż jedną żonę (Abraham. Salomon), albo też cudzołożyli (David), ale nie znajdziemy tam fragmentów, w których Pan Bóg nakazywał by im czynienie takich rzeczy. Jeśli więc, Pan Bóg nakazał stosowanie kar cielesnych, to jasnym jest, iż – same w sobie – nie były, nie są, ani nigdy nie będą czymś, co z samej swej natury zasługiwałoby na potępienie. Nie oznacza to, iż jesteśmy zawsze zobowiązani do ich stosowania, albo też, że nie istnieją lepsze metody walki z przestępczością, znaczy to jednak, iż nie mamy prawa oskarżać żadnego rządu o niemoralność, deptanie Bożych praw, bądź upadlanie ludzkiej godności, tylko z tego powodu, iż stosuje on (zachowując umiar i roztropność) wobec przestępców chłostę czy amputację pewnych członków ciała. W innym wypadku, de facto czynimy ze Wszechmogącego jakiegoś kapryśnego schizofrenika, który zależnie od swego nastroju zmienia swoje moralne wymagania względem ludzi. Takie podejście praktycznie rujnuje zaufanie i szacunek do jakiekolwiek elementu Bożego Słowa.
Postęp czy fałszywa hierarchia wartości?
Zakończmy jednak te stricte teologiczne (jednak bardzo ważne w tym kontekście) rozważania i przejdźmy do omówienia argumentów przeciw karom cielesnym podawanych od strony bardziej racjonalnej.Zazwyczaj pierwszą reakcją, jaka pojawia się na samo wspomnienie stosowania chłosty czy amputacji jest powiedzenie: “Ależ to zacofanie, żyjemy przecież w XXI wieku!”. Takie postawienie sprawy sugeruje, iż każda nowość jest automatycznie dobra i godna pochwały, a wszystko co funkcjonowało niegdyś zasługuje na przyganę. Idealizacja współczesności i demonizacja przeszłości nie jest postawą prawidłową (poprawna nie jest też przeciwna reakcja). Niewątpliwie ostatnie stulecia, w pewnych określonych sprawach, sprawiły, iż jesteśmy bardziej chrześcijańscy i ludzcy (choć w większości kwestii raczej nastąpił moralny regres). Takim prawdziwym postępem na pewno było zniesienie niewolnictwa, likwidacja “de facto” semikastowego podziału społeczeństwa, krystalizacja idei równości wobec prawa, odrzucenie dyskryminacji rasowej, większa wrażliwość na los niepełnosprawnych, etc. Wszystkie te rzeczy stanowią efekt wielowiekowej pracy chrześcijaństwa, nawet, jeśli ich powszechne przyjęcie, paradoksalnie, nastąpiło wówczas gdy szereg innych tradycyjnych cnót chrześcijańskich prawie, że znikło z życia jednostek, rodzin i społeczeństw. Czy jednak dzisiejszy wstręt względem wszelkich kar cielesnych można nazwać prawdziwym postępem? Byłoby tak, gdyby kary cielesne – jako takie – stanowiły naruszenie porządku moralnego. A tak przecież nie jest. Dzisiejsze bezwarunkowe odrzucenie tego typu sankcji wypływa raczej z przyjęcia fałszywej hierarchii wartości, która troskę o ciało wynosi ponad niebiosa, zaś dusze traktuje niczym średniowieczni asceci swą cielesną powłokę. Nic dziwnego, iż mentalność, która w zabieganiu o piękny wygląd i szczupłą sylwetkę doprowadza ludzi do bulimii, anoreksji i niebezpiecznych operacji plastycznych, wylewa krokodyle łzy nad każdym smagnięciem rózgi. Przeciwnicy kar cielesnych podkreślają też domniemaną wyższość więzień, których plusem ma być to, iż dają przestępcy szansę na poprawę i nie są nieodwracalne. Praktycznie rzecz biorąc jest to bardzo, ale to bardzo, dyskusyjne założenie. Jaka kara jest bowiem tak naprawdę odwracalna? Kto zwróci skazańcowi lata spędzone za więziennym murem? Wedle nauk kryminalistycznych osiem lat spędzone w więzieniu czyni człowieka w zasadzie niesprawnym do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Gdzie jest tu zatem ta domniemana wyższość więziennej celi nad chłostą czy nawet amputacją ręki? To prawda, że np. ucięcie ręki jest definitywnie nieodwracalne, a z więzienia można przecież wyjść. Ale, czy doprawdy amputacja dłoni w przypadku np. niepoprawnych rabusiów i grabieżców (nie twierdzę, bynajmniej, że w ten sposób winno się karać drobnych złodziejaszków) jest złem? Jeżeli człowiek, wciąż zamiast pracować, woli napadać na innych ludzi i ich rabować, to można powiedzieć, iż rzeczywiście lepiej mu obciąć rękę, niźli pozwalać, by dalej czynił zło. Sporym mankamentem systemu więziennictwa jest też fakt, iż grupowanie w jednym miejscu ludzi o zbliżonych złych skłonnościach utrudnia ich resocjalizację. Można wprawdzie dbać o porządek i dyscyplinę w więzieniach, ale i tak trudno jest przeciwdziałać tworzeniu się w społeczności kryminalnej swoistej subkultury, w której gloryfikowany jest przestępczy tryb życia, największą estymą cieszą się najwięksi bandyci, zaś nowy więzienny narybek jest przyuczany do swego fachu. Warto do tego dodać również szerzenie się w więzieniach najróżniejszych form okrucieństwa, przy których chłosta czy nawet amputacja, zdają się być dziecięcą zabawą. Nie wspominamy zaś już nawet o panujących za więziennymi kratami wulgarności, homoseksualizmie, masturbacji czy pornografii. W ostatecznym efekcie owoce systemu więziennictwa są takie, jak każdy widzi. Mało kto po odsiadce za kratami, staje się lepszym człowiekiem, a jeśli tak się dzieje, to jest to bardziej efekt przeciwstawienia się panującej we więzieniu mentalności, aniżeli skutek samego pobytu we więzieniu. W zdecydowanej zaś większości, ludzie opuszczają więzienia w znacznie gorszym stanie moralnym, aniżeli przed skazaniem. Początkujący złodziejaszkowie, rozrabiacy i hulacy są w więziennych celach formowani na zatwardziałych kryminalistów. Recydywiści często zaś nie boją się już nawet pobytu w zakładzie karnym, albowiem wiedzą, iż im więcej konfliktów z prawem mają na swym koncie, tym wyższą pozycję zajmą w więziennej hierarchii. Na tym tle chłosty, okaleczenia, a nawet amputacje doprawdy wypadają całkiem korzystnie. Kilkadziesiąt batogów działa znacznie bardziej otrzeźwiająca na początkującego rzezimieszka, aniżeli dwa lata skoszarowania z podobnymi mu, lub znacznie bardziej zdeprawowanymi rzezimieszkami. Odcięcie dłoni rabusiowi i gangsterowi daje prawie 100 procentową gwarancję, że więcej w życiu nie podniesie on uzbrojonej ręki na czyjeś mienie. A jeśli będzie musiał taki człowiek żebrać na swe utrzymanie, to przynajmniej pieniądze będą mu dawać ci, którzy chcą, nie zaś podatnicy przymusowo łożący na rosnące koszty więziennictwa. Skuteczność i praktyczność kar cielesnych z jednej strony i sankcji więzienia z drugiej można zresztą porównać na przykładzie państw, które stosują te dwa różne systemy walki z przestępczością. W państwach muzułmańskich funkcjonują co prawda więzienia, jednak za wiele przestępstw wymierza się tam karę chłosty i amputacji dłoni. W efekcie np. kradzieże, rabunki i grabieże prawie, że tam nie występują, a ludzie nie zamykają sklepów nawet na noc. Z kolei kraje, które w sposób zaślepiony wyrzuciły ze swych kodeksów wszelkie kary cielesne, na co dzień borykają się z ogromem przestępstw. Bynajmniej nie twierdzę w tym miejscu, iż więzienia zawsze muszą rodzić tak wiele patologii o których wspomniałem wyżej. Nie da się jednak ukryć, iż stworzenie systemu więziennictwa, w ramach którego deprawacja osadzonych zostałaby choćby w dużej mierze ograniczona jest zadaniem niezwykle trudnym. Praktycznie rzecz biorąc sądzę, iż reforma więzień zmierzająca w kierunku znacznego zwiększenia ich efektów resocjalizacyjnych musiałaby by polegać na stworzeniu czegoś w rodzaju postulowanego niegdyś przez kwakrów systemu celkowego czyli jak najściślejszego oddzielenia od siebie poszczególnych więźniów, ich ewangelizacją i daniem im stosownej pracy. Tego rodzaju zakłady karne rzeczywiście można by uznać za lepsze od kar cielesnych (choć i wtedy nie można by bezwzględnie ich piętnować).
Z pewnością w naszym kręgu kulturowo-cywilizacyjnym nie ma dziś żadnych warunków do przywrócenia kar cielesnych i dlatego moją intencją nie jest nawoływanie do ich restauracji. Dobrze jest jednak zdać sobie sprawę z tego, iż absolutna i bezwarunkowa pogarda dla tego rodzaju sankcji wypływa z przyjęcia fałszywej hierarchii wartości i nie ma ku niej tak naprawdę solidnych przesłanek moralnych i racjonalnych.
