Posłuszeństwo prawu w dobie koronawirusa
Niespodziewany problem społeczny i medyczny w postaci koronawirusa sprawił, iż sprawujący nad nam rządy ludzie wprowadzili do naszego życia szereg mniej lub bardziej uciążliwych ograniczeń prawnych. Wszyscy mniej więcej wiemy, jakie są to ograniczenia i zakazy, dlatego wspomnę tylko o niektórych z nich: wysokie mandaty za gromadzenie się w ilości większej niż dwóch osób, prawie całkowita delegalizacja publicznie odprawianych Mszy świętych i nabożeństw, zakaz wychodzenia z domu poza pilnymi i koniecznymi sprawami życia codziennego. Większość Polaków raczej stosuje się do tych przepisów prawnych, a to choćby z powodu obawy przed wysokimi karami finansowymi, ale też, a może przede wszystkim z wewnętrznego poczucia odpowiedzialności za innych ludzi oraz nadzwyczajności obecnej sytuacji. Coraz częściej pojawiają się jednak głosy, które w mniej lub bardziej wyraźny sposób wydają się kwestionować moralny obowiązek okazywania posłuszeństwa wspomnianym wyżej przepisom prawnym. W poniższym artykule postaram się udowodnić, iż z tradycyjnie katolickiej perspektywy autorzy tych głosów nie mają racji i w związku z tym się mylą.
***
Pierwszym powodem, dla którego zasadniczo należy być posłusznym obecnie obowiązującym prawnym ograniczeniom, jest to, iż w swych założeniach nie próbują nas one zmusić do popełnienia żadnego grzechu. Nie jest bowiem czymś per se grzesznym radykalne ograniczenie swych wyjść w domu czy też niespotykanie się – poza gronem rodzinnym – w ilości więcej niż dwóch osób. Co jednak z nieuczęszczaniem na niedzielne Msze święte? To jest prawo kościelne, nie zaś Boże, od którego władze kościelne mają prawo dawać dyspensę, co też w wielu diecezjach zostało uczynione. Tak też, w obecnych okolicznościach nie jest też grzeszne nie udanie się na niedzielną Mszę.
Drugim powodem, który przemawia za posłuszeństwem prawu w aktualnych okolicznościach, jest to, iż nie mamy żadnych wyraźniejszych przesłanek, by twierdzić, że ograniczenia i zakazy, którym zostaliśmy poddani przez rządzących, są z ich strony niesprawiedliwe, mając na celu osiągnięcie jakichś złych moralnie celów. To prawda, że istnieją (vel istniały) prawa, które mimo iż nie nakazują nam czynienia czegoś per se grzesznego, są jawnie niesprawiedliwe, a w związku z czym moralny obowiązek poddania się im jest dyskusyjny. Przykładem tego rodzaju przepisów prawnych były przynajmniej niektóre z praw dyskryminujących osoby rasy czarnej w USA. Sam fakt dostosowania się murzyna bądź murzynki do prawa zakazującego im np. korzystania z tej samej łazienki co osoby białe nie sprawiał, że zgrzeszą one przez ów fakt, jednak nie zmieniało to faktu niesprawiedliwości takich praw. Tego typu przepisy były niesprawiedliwe, gdyż miały na celu pognębienie pewnej grupy ludności z samego tytułu jej rasowej przynależności i niezmiernie trudno byłoby w nich dopatrzyć się zamiaru osiągnięcia jakiegoś obiektywnego dobra. Trudno jednakże przeprowadzać analogię pomiędzy rasistowskim ustawodawstwem niektórych krajów w przeszłości, a aktualnymi ograniczeniami prawnymi wymierzonymi w rozpowszechnianie się koronawirusa. Celem obecnych ograniczeń jest bowiem obiektywne dobro, które stanowi ochrona ludzkiego zdrowia i życia. I nawet jeśli po czasie okaże się, że w walce z koronawirusem można byłoby ograniczyć do łagodniejszych środków, to póki co jest za wcześnie by formułować tego rodzaju wnioski. Po prostu za mało na chwilę obecną wiemy na ów temat. Nawet prawie całkowita delegalizacja publicznie odprawianych Mszy świętych i nabożeństw prawdopodobnie nie wynika ze światopoglądowej niechęci naszych rządzących do religii chrześcijańskiej, a co za tym idzie, brak jest podstaw, by choćby i w tym ograniczeniu widzieć jakąś jawną niesprawiedliwość.
Trzecim powodem przemawiającym za posłuszeństwem aktualnym zakazom jest to, iż – zależnie od pewnych okoliczności i uwarunkowań – władze cywilne mają prawo ograniczać legalność nawet tych zachowań, które same w sobie nie są grzeszne. Przykładowo, wypicie jednej lampki wina przez 16-latka nie jest samo w sobie grzechem, nie mniej jednak ze względu na dobro wspólne władza może zakazywać spożywania alkoholu, dajmy na to do 21 roku życia. Innym przykładem tej zasady są ograniczenia prawne w prędkości poruszania się samochodów na drodze. To prawda, że dajmy na to, jazda 70 km na godzinę w terenie nie jest per se grzeszna, nie mniej jednak nie jest czymś samym w sobie niesprawiedliwym prawo ograniczające taką prędkość do 60 lub 50 km na godzinę.
***
Tak więc podsumowując, nie ma podstaw, by twierdzić, iż aktualnie obowiązujące ograniczenia prawne nie obowiązują nas moralnie w sumieniu. Nie zmuszają nas one bowiem do czynienia czegoś per se grzesznego, nie są jawnie niesprawiedliwe, a przeciwnie mają one na celu nasze dobro. Powinniśmy być więc im posłuszni. Na sam koniec tego artykułu warto zacytować jednego z męczenników II wojny światowej, bł. Franciszka Jägerstättera:
„Nie wolno nam także zapominać, że powinniśmy być posłuszni władzy świeckiej, nawet wówczas, gdy jest to niezmiernie trudne. Należy okazywać wierne posłuszeństwo świeckim władcom i przełożonym, mimo częstego wrażenia, że jesteśmy traktowani przez władzę niesprawiedliwie. (…) Przykazania boskie mówią nam wprawdzie, że powinniśmy okazywać posłuszeństwo także zwierzchności świeckiej, nawet jeśli nie jest natury chrześcijańskiej, ale tylko do momentu, gdy nie narzuca nam nic złego. Bogu należy się większe posłuszeństwo niż człowiekowi” (Cytat za: Erna Putz, „Boży dezerter. Franz Jägerstätter 1907 – 1943„, Warszawa 2008. s. 300 – 301).
Mirosław Salwowski