Libertyńskie oblicze islamu
Islam wraz ze swymi różnymi surowymi zasadami moralnymi może jawić się dla ludzi Zachodu jako religia bardzo konserwatywna i rygorystyczna. Co więcej, w ten sposób może być on postrzegany także na tle dzisiejszego chrześcijaństwa, które wszak straciło wiele ze swej dawnej surowości, jednoznaczności oraz czegoś, co można by nazwać “antyświatowością”. Jednak bardziej uważne przyjrzenie się moralności promowanej przez islam i porównanie jej z tradycyjnie pojmowaną moralnością chrześcijańską przekonuje, iż w pewnych mniej lub bardziej ważnych aspektach tyczących się etyki religia muzułmańska tak naprawdę jest wręcz libertyńska. Przyjrzyjmy się poniżej tym kwestiom moralnym, w których islam prezentuje stanowisko bardziej laksystyczne i przyzwalające niż tradycyjne chrześcijaństwo. Dla większej jasności w odbiorze tego mego wywodu dodam tylko, iż w tym konkretnym artykule omawiam tylko moralność reprezentowaną przez większościowy, czyli sunnicki nurt religii muzułmańskiej. Nie odwołuję się zatem poniżej do rozumienia zasad moralnych przez szyitów, którzy w niektórych kwestiach są jeszcze bardziej libertyńscy niż sunnici.
Brak absolutnych norm moralnych
Zacznijmy od tego, iż – wbrew pewnym pozorom – w muzułmańskiej moralności nie ma żadnych absolutnych norm moralnych. To znaczy nie ma tam takich zasad postępowania, których nie ma się moralnego prawa łamać nigdy i w żadnych okolicznościach, nawet dla ratowania życia swojego lub swych bliźnich. Choć owszem, niektóre z norm moralnych są w islamie bardzo mocno i stanowczo akcentowane, to w zasadzie każdą z nich można naruszyć wówczas, gdy w grę wchodzi ocalenie swego życia. Muzułmanin ma więc np. prawo pić alkohol, gdy nie ma w zasięgu ręki innego napoju albo jeść wieprzowinę, kiedy ma na innego jedzenia. Wyznawcom islamu za grzech nie jest poczytywane nawet zaparcie się wiary w Allaha i posłannictwo “proroka” Muhammada, wówczas, gdy takowe zostało uczynione pod przymusem. Tę zasadę sugeruje następujący wers Koranu:
“Ten, kto nie wierzy w Boga, choć przedtem w Niego wierzył – z wyjątkiem tego, kto został zmuszony, lecz serce jego jest spokojne w wierze – ten, kto otworzył swą pierś na niewiarę – nad nimi wszystkimi będzie gniew Boga i spotka ich kara ogromna!” (tamże: 16, 106 – podkreślenie moje MS).
Z kolei w dziele “Życie Proroka” autorstwa Al-Sirah al-Halabiyyah czytamy następujące wspomnienie o jednej z rad udzielonych przez Muhammada:
Po podbiciu miasta Khaybar przez muzułmanów, przed oblicze Proroka zbliżył się Hajaj ibn Aalat i powiedział: „O Proroku Allaha! Mam w Mekce dużo bogactwa i krewnych, i chciałbym ich odzyskać; czy będzie mi wybaczone jeżeli źle się wypowiem o tobie (aby uniknąć prześladowań)?” Prorok wybaczył mu i powiedział: „Powiedz cokolwiek będziesz musiał powiedzieć”.
Powyższy brak w islamie absolutnych norm moralnych znacząco go odróżnia od tradycyjnego chrześcijaństwa, które uznaje istnienie tzw. aktów wewnętrznie złych, a więc takich czynów i zachowań, które są zawsze i wszędzie zakazane. O takich czynach naucza Katechizm Kościoła Katolickiego w punktach 1753-1754 oraz 1756:
„Błędna jest więc ocena moralności czynów ludzkich, biorąca pod uwagę tylko intencję, która ją inspiruje, lub okoliczności (środowisko, presja społeczna lub konieczność działania, itd.) stanowiące ich tło. Istnieją czyny, które z siebie i w sobie, niezależnie od okoliczności i intencji, są zawsze i bezwzględnie niedozwolone ze względu na ich przedmiot, jak bluźnierstwo i krzywoprzysięstwo, zabójstwo i cudzołóstwo. Niedopuszczalne jest czynienie zła, by wynikło z niego dobro (…). Dobra intencja (np. pomoc bliźniemu) nie czyni dobrym, ani słusznym zachowania, które samo w sobie jest nieuporządkowane (jak kłamstwo czy oszczerstwo). Cel nie uświęca środków (…). Okoliczności, a w tym także konsekwencje, są drugorzędnymi elementami czynu moralnego. Przyczyniają się one do powiększenia lub zmniejszenia dobra lub zła moralnego czynów ludzkich (np. wysokość skradzionej kwoty). Mogą one również zmniejszyć lub zwiększyć odpowiedzialność sprawcy (np. działanie ze strachu przed śmiercią). Okoliczności nie mogą same z siebie zmienić jakości moralnej samych czynów; nie mogą uczynić ani dobrym, ani słusznym tego działania, które jest samo w sobie złe” (podkreślenia moje – MS).
O takich zasadach nauczał też papież Pius XII:
„Fundamentalne obowiązki prawa moralnego opierają się na istocie i naturze człowieka, na jego podstawowych relacjach. I dlatego obowiązują w przypadku każdego człowieka. Fundamentalne obowiązki prawa chrześcijańskiego w stopniu, w którym są one nadrzędne wobec prawa naturalnego, opierają się na istocie nadprzyrodzonego porządku ustanowionego przez Boskiego Zbawiciela. Z zasadniczych relacji między człowiekiem a Bogiem, człowiekiem a człowiekiem, mężem a żoną, rodzicami a dziećmi z zasadniczej wspólnoty relacji typowych dla rodziny, w Kościele i w Państwie wynika między innymi, że nienawiść do Boga, bluźnierstwo, bałwochwalstwo, porzucanie prawdziwej wiary, wyparcie się wiary, krzywoprzysięstwo, morderstwo, dawanie fałszywego świadectwa, oszczerstwo, cudzołóstwo i nierząd, przemoc małżeńska, samogwałt, kradzież i rabunek, odbieranie rzeczy niezbędnych do przeżycia, pozbawianie pracowników ich sprawiedliwej zapłaty (Jk 5,4), monopolizacja podstawowego pożywienia, niesprawiedliwe podwyżki cen, nieuczciwe bankructwo, niesprawiedliwe manewry spekulacyjne – wszystko to jest surowo zabronione przez Boskiego Prawodawcę. Nie są tu konieczne żadne badania. Niezależnie od sytuacji danej osoby, nie ma ona żadnego innego wyboru, jak tylko zachować posłuszeństwo (…) Chrześcijanin nie może być nieświadomy faktu, że musi poświęcić wszystko, nawet własne życie, aby ocalić swoją duszę. Przypominają nam o tym wszyscy męczennicy. Męczenników jest bardzo wielu, również w naszych czasach. Matki Machabeuszy wraz ze swoimi synami święte Perpetua i Felicyta, wraz z ich nowo narodzonymi dziećmi; Maria Goretti i tysiące innych mężczyzn i kobiet, których czci Kościół – czy w obliczu sytuacji, w której się znaleźli, bezsensownie lub wręcz błędnie zaryzykowali krwawą śmierć? Nie, z pewnością nie, a w swojej krwi są oni najbardziej ewidentnymi świadkami prawdy przeciwko nowej moralności” (Przemówienie o błędach moralności sytuacyjnej, 18 kwietnia 1952 r., nr 10-11, podkreślenia moje – MS).
Islam nie do końca “Pro Life”
Islam ma także bardziej libertyńskie podejście do sprawy aborcji. O ile tradycyjne chrześcijaństwo uważa bezpośrednie i zamierzone niszczenie nienarodzonego życia ludzkiego za zawsze złe i zawsze zakazane, muzułmańska moralność przewiduje w tym punkcie kilka wyjątków. Choć opinie szkół islamskich różnią się w tej sprawie między sobą, to wszystkie one uznają moralną zasadność aborcji przed 40 dniem ciąży w takich przypadkach jak zagrożenie dla życia lub zdrowia matki lub też, gdy urodzenie dziecka mogłoby wiązać się z wywołaniem poważnej szkody dla niego lub jego matki. Warto zresztą zauważyć, iż większość muzułmańskich uczonych uznaje 120 dzień życia płodowego za granicę, do której zabicie nienarodzonego dziecięcia jest moralnie dozwolone ze wskazanych wyżej powodów.
Środki antykoncepcyjne czasami dozwolone
Podobnie, religia muzułmańska wykazuje się bardziej przyzwalającym stosunkiem do używania środków antykoncepcyjnych. Historycznie rzecz biorąc, różne wyznania chrześcijańskie jednomyślnie uznawały sztuczne ubezpłodnienie aktów małżeńskich za zawsze złe i zakazane, aż do nieszczęsnego wyłomu, który w pierwszej połowie XX wieku uczyniła wspólnota anglikańska. Islam zaś nie ma większych problemów z uznawaniem godziwości antykoncepcji w pewnych określonych okolicznościach, którymi są wspólna zgoda obu małżonków, brak szkód z tego wynikających oraz tymczasowość, a nie stałość w jej praktykowaniu (często podaje się tu przykład dwóch lat po porodzie, w których to czasie kobieta karmi swe dziecko piersią).
Masturbacja dopuszczalna dla ważnych celów
Islamscy uczeni zgodnie z ogólną muzułmańską zasadą braku absolutów moralnych, choć potępiają co do zasady masturbację, zgadzają się jednak na takową dla takich celów jak leczenie bezpłodności. I w tym wypadku tradycyjnie katolickie stanowisko jest surowsze od islamu. Święte Oficjum (dzisiejsza Kongregacja Nauki Wiary) w dokumencie z dnia 24 lipca 1929 roku w odpowiedzi na pytanie: „Czy godzi się powodować bezpośrednią masturbację dla uzyskania nasienia w celu wykrycia i ewentualnego leczenia zakaźnej choroby?” odpowiedziało: „Nie godzi się„.
Z kolei, papież Pius XII w dniu 8 października 1953 roku w przemówieniu do uczestników XXVI Kongresu Włoskiego Towarzystwa Urologicznego stwierdził wyraźnie:
“bezpośrednie powodowanie masturbacji w celu uzyskania nasienia, nie jest godziwe, jakikolwiek byłby cel tego badania“ (podkreślenie moje – MS).
Rozwody oraz niewolnictwo seksualne
Wyraźnym kontrastem pomiędzy islamem a tradycyjną moralnością katolicką jest też stanowisko takowego wobec rozwodów i ponownych małżeństw. Muzułmańska “ortodoksja” choć ceni sobie małżeństwo, jako instytucję, pozwala na jego rozwiązanie praktycznie rzecz biorąc w wielu sytuacjach. Co więcej, rozwód jest w islamie nawet nakazany wówczas, gdy powołani przez oboje ze skłóconych stron rozjemcy orzekną, iż nie ma innego rozwiązania niż zakończenie małżeństwa. Wedle religii muzułmańskiej rozwody są zakazane jedynie wówczas, gdy nie ma ku temu poważnych oraz uzasadnionych powodów. Należy oczywiście dodać, iż obie strony rozwiązanego małżeństwa mogą w prawowity sposób wchodzić w relacje małżeńskie z nowymi osobami.
Jeszcze bardziej libertyńskie stanowisko islam ma wobec kwestii seksualnego współżycia z niewolnicami. Otóż w sytuacji, gdy niewolnictwo jest w danym kraju i danych czasach legalne, męski właściciel żeńskich niewolnic może swobodnie praktykować z nimi seks. W praktyce oznaczało to, iż mężczyzna, którego stać by było np. na posiadanie 100 żeńskich niewolnic, mógłby zgodnie z zasadami islamu seksualnie obcować z nimi wszystkimi, nawet nie pojmując ich za żony. Doktrynalną podstawą uzasadniającą seksualne niewolnictwo są następujące wersy Koranu:
“(Są wam zabronione) kobiety już zamężne, oprócz tych, którymi zawładnęły wasze prawice. Oto co przepisał wam Bóg!” (4: 24).
“(Szczęśliwi są wierzący, którzy zachowują wstrzemięźliwość) z wyjątkiem swoich żon i tych, którymi zawładnęła ich prawica” (23: 6).
“(I tych, którzy zachowują czystość) i żyją tylko z żonami i tymi, którymi zawładnęły ich prawice – wtedy oni nie są ganieni” (70: 30).
W zbiorze hadisów Sahih Muslim (8. 3432) tak komentuje się przytoczony wyżej wers 4: 24 Koranu:
“Podczas bitwy pod Hunayn, Posłaniec Allaha wysłał armię do Autas i walczył z wrogiem. Zwyciężając przeciwników, wziął ich w niewolę, a towarzysze Posłańca Allaha wydawali się powstrzymywać od stosunków z uprowadzonymi kobietami ze względu na ich politeistycznych mężów. Wtedy Najwyższy Allah zesłał im wers: <<(są wam zabronione) kobiety już zamężne, oprócz tych, którymi zawładnęły wasze prawice (Koran 4: 24)>>“.
Jasne jest więc, iż islam uznaje za moralnie dozwolone współżycie seksualne nie tylko z własną żoną lub żonami, ale również z tymi “którymi zawładnęły wasze prawice”, a więc np. pojmanymi jako niewolnice w czasie wypraw wojennych kobietami. Co więcej jest to dozwolone nawet wtedy, gdy dotychczasowi mężowie tych kobiet jeszcze żyją. Nie ma też żadnych przesłanek by twierdzić, iż seks z owymi kobietami może się wedle muzułmańskiej moralności odbywać tylko za ich zgodą. Można więc powiedzieć, że religia islamska zezwala na gwałcenie niewolnic. Ten odrażający aspekt islamu jest tu tylko łagodzony przez pewne obostrzenia, jakie szkoły koraniczne dają przy obchodzeniu się z niewolnicami. Otóż, nie wolno takich kobiet odstępować w celach seksualnych innym mężczyznom. W wypadku zaś, gdy wykorzystana przez swego właściciela niewolnica zajdzie z nim w ciążę, ta nie może być przez niego sprzedana innym ludziom, zaś dziecko w skutek tego narodzone ma równe prawo do majątku swego ojca.
W tym kontekście warto zauważyć, że gdy terrorystyczne Państwo Islamskie wydawało na opanowanych przez siebie terenach szczegółowe instrukcje odnośnie między innymi tego, na jakich zasadach muzułmanie mogą współżyć seksualnie z posiadanymi przez siebie niewolnicami, było właśnie wierne zasadom wyznawanej przez siebie religii.
Ktoś może teraz powie, iż w ramach chrześcijaństwo niewolnictwo też było przez wiele wieków akceptowane, a chrześcijańscy panowie nieraz seksualnie wykorzystywali posiadane przez siebie niewolnice. To jest jednak tylko po części prawda. Jako, że nie jest celem tego artykułu szczegółowe omawianie tego, na ile i w jakim stopniu religia chrześcijańska rzeczywiście aprobowała niewolnictwo, zatrzymam się w tej chwili tylko nad kwestią seksu z niewolnicami. A więc, owszem, takie okropności były najpewniej często popełniane i przez chrześcijan, jednak w odróżnieniu od islamu trudno by było znaleźć w pismach papieży czy teologów akceptacji dla takiej praktyki. Być może, część księży bądź pastorów de facto w prywatnych rozmowach wyrażało swą aprobatę dla tych ohydnych czynów, ale byłoby to i tak coś innego niż “oficjalna” zgoda na popełnianie takiego występku. Poza tym w aprobowanych przez Kościół objawieniach św. Brygidy Szwedzkiej czytamy o Bożym potępieniu względem seksualnego wykorzystywania niewolnic:
“(…) Również niektórzy odnoszą się do swoich służących lub niewolnic z takim lekceważeniem i pogardą, jak, gdyby były psami; sprzedają je mianowicie i – co gorsza – oddają je do domów rozpusty celem wstrętnego i odrażającego zarobku. Inni trzymają je w swoich domach jak nałożnice, dla siebie i dla przyjaciół; jest to odrażające i oburzające dla Boga, dla Mnie i wszystkich mieszkańców Nieba” (Cytat za: Św. Brygida Wielka, “Objawienia i inne dzieła”, Kraków 2004, s. 337).
Podsumowanie
Jak więc widać, wbrew pozorom problemem religii muzułmańskiej jest bardziej to, iż jest ona w pewnych aspektach zanadto libertyńska i przyzwalająca aniżeli przesadnie rygorystyczna czy “purytańska”. Wszystko powyższe nie oznacza oczywiście, iż cała muzułmańska moralność jest błędna oraz zła. Rzecz jasne zdecydowana większość rzeczy jest tam dobra, właściwa i zgodna z Prawem Bożym oraz naturalnym. Co więcej, to co jest w moralności islamskiej dobre niejednokrotnie jest bardziej wyraźnie widoczne wśród muzułmanów niż pośród chrześcijan. I to właśnie jest jeden z tragicznych paradoksów współczesności.
Mirosław Salwowski