Czy Pius XII ganił prymasa Wyszyńskiego za potępienie Żołnierzy Wyklętych?
Znanym jest fakt, iż Episkopat Polski w swym zawartym z rządem PRL porozumieniu z dnia 14 kwietnia 1950 roku ganił zbrojną działalność ludzi, których dziś nazywa się “Żołnierzami Wyklętymi”. W dokumencie tym czytamy wszak:
Kościół — zgodnie ze swymi zasadami — potępiając wszelkie wystąpienia antypaństwowe będzie przeciwstawiał się zwłaszcza nadużywaniu uczuć religijnych w celach antypaństwowych.
Kościół katolicki, potępiając zgodnie ze swymi założeniami każdą zbrodnię, zwalczać będzie również zbrodniczą działalność band podziemia oraz będzie piętnował i karał konsekwencjami kanonicznymi duchownych, winnych udziału w jakiejkolwiek akcji podziemnej i antypaństwowej.
Współcześnie, niektórzy z katolików pragną podważyć powagę powyżej cytowanych sformułowań autorstwa polskich hierarchów powołując się na dwie przesłanki. Pierwszą z nich jest sugestia, jakoby prymas Wyszyński (który stał również stał za owym porozumieniem) w trosce o swobodę działania Kościoła w Polsce czuł się przymuszony przez komunistów do podpisania potępienia aktywności “Żołnierzy Wyklętych”, jednak tak naprawdę się z ową ich przyganą nie zgadzał. Drugim twierdzeniem mającym istotnie zrelatywizować kościelne potępienie “Wyklętych” jest powoływanie się na niechętne stanowisko, jakie wobec treści porozumienia miał zajmować sam papież Pius XII. Przyjrzyjmy się zatem tym dwóm punktom.
A zatem, nie wiem, czy ci, którzy powołują się na pierwszą z wymienionych przesłanek, a więc to, iż prymas Wyszyński miał rzekomo tak naprawdę nie zgadzać się z treścią aprobowanego przez siebie porozumienia, jednak publicznie aprobować i promować je w dobrym celu, jakim było zapewnienie wolności Kościołowi, zdają sobie sprawę, że tak naprawdę zarzucają mu coś jeszcze gorszego. Otóż, wedle nauki katolickiej, dobry cel nie czyni usprawiedliwionym używanie złych ze swej natury środków. Jak uczył o tym choćby bł. Paweł VI w punkcie 14 encykliki “Humanae vitae”:
„W rzeczywistości (…) chociaż wolno niekiedy tolerować mniejsze zło moralne dla uniknięcia jakiegoś większego zła lub dla osiągnięcia większego dobra, to jednak nigdy nie wolno, nawet dla najpoważniejszych przyczyn, czynić zła, aby wynikło z niego dobro. Innymi słowy, nie wolno wziąć za przedmiot pozytywnego aktu woli tego co ze swej istoty narusza ład moralny – a co tym samym należy uznać za niegodne człowieka – nawet w wypadku, jeśli zostaje to dokonane w zamiarze zachowania lub pomnożenia dóbr poszczególnych ludzi, rodzin lub społeczeństw”.
Gdyby kardynał Wyszyński tak naprawdę uważał “Wyklętych” za godnych czci i naśladowania patriotów słusznie walczących z komunistami, jednak w dobrym celu publicznie określałby ich jako zasługujących na potępienie bandytów, to dopuszczałby się względem nich oszczerstwa. Oszczerstwo zaś jako szczególnie wstrętna odmiana kłamstwa jest zawsze zakazane i nie jest dozwolone w żadnych okolicznościach, choćby i można było za jego pomocą osiągnąć bardzo wiele dobra. Kardynał Wyszyński naruszałby więc w ten sposób jedną z fundamentalnych zasad katolickiego nauczania moralnego, a więc to, iż “cel nie uświęca środków”.
Prymas Wyszyński bynajmniej zaś nigdy nie twierdził, iż porozumienie z rządem PRL było na nim przez komunistów wymuszone (choć nawet, gdyby było wymuszone, to i tak nie usprawiedliwiałoby to rzucania oszczerstw na kogokolwiek). Ten kościelny hierarcha podtrzymywał zaś swe stanowisko w tej sprawie, pisząc na przykład:
Dlaczego prowadziłem do ‚Porozumienia’?
Byłem od początku i jestem nadal tego zdania, że Polska, a z nią Kościół święty, zbyt wiele utraciła krwi w czasie okupacji hitlerowskiej, by mogła sobie obecnie pozwolić na dalszy jej upływ. Trzeba za każdą możliwą cenę zatrzymać ten proces duchowego wykrwawiania się, by można było wrócić do normalnego życia niezbędnego dla rozwoju Narodu i Kościoła, do życia normalnego, o które tak w Polsce ciągle trudno (Patrz: S. Wyszyński, Dzieła zebrane, t. 1, 1949-1953, Warszawa 1991. str. 247-265).
Nic więc nie wskazuje na to, by kardynał Wyszyński potępił działalność “Żołnierzy Wyklętych” wbrew swemu wewnętrznemu o nich przekonaniu.
Jak zaś ustosunkować się do tego, iż papież Pius XII miał być niechętny treści porozumienia z 14 kwietnia 1950 roku? To porozumienie miało 19 punktów i składało się z przeszło 1000 słów, obrońcy zaś “Wyklętych” powołują się na to, iż ówczesnemu papieżowi nie podobał się “propagandowy język tekstu” w nim użytego. Nie są oni jednak w stanie wskazać, iż Piusowi XII nie podobały się konkretnie 2 z 19 punktów potępiających działalność zbrojnego podziemia. Ba, nie wskazują nawet, które z punktów owego dokumentu budziły niechęć tego papieża. A może było tak, iż Piusowi XII z przeszło 1000 słów omawianego porozumienia nie podobało się tylko 50 lub 100 wyrazów, a z 19 znajdujących się tam punktów miał istotne zastrzeżenia tylko do jednego z nich (i to tego, które nie tyczyło się “Wyklętych”)? Zarzut, iż Piusowi XII nie podobał się “propagandowy język tekstu” to zdecydowanie za mało i za ogólnie, by twierdzić, że stawał on w ten sposób w obronie “Żołnierzy Wyklętych”. Ba, to nie jest nawet wątła poszlaka, by tak twierdzić.