Prawda i Konsekwencja

Jeszcze o zmianie katechizmowego nauczania w sprawie kary śmierci

Niniejszym chciałbym odnieść się do kilku wątpliwości, jakie pojawiły się w związku z mym poprzednim artykułem na temat niedawnych zmian w Katechizmie Kościoła Katolickiego. Przypomnijmy, z inicjatywy i inspiracji aktualnego papieża (Franciszka) paragraf numer 2267, który dotychczas przynajmniej w rzadkich okolicznościach uznawał karę śmierci za moralnie dozwoloną, został przeredagowany w taki sposób, iż wspomniana sankcja jest tam już stanowczo napiętnowana bez jakiejkolwiek wzmianki, iż mogą istnieć jakieś sytuacje, które czyniłyby ją wciąż usprawiedliwioną. Osobiście, uznałem nowe katechizmowe sformułowanie za co najmniej bardzo dwuznaczne i sprzyjające herezji głoszącej wewnętrzne (a więc absolutne i nie znające żadnyh wyjątków) zło kary śmierci.

Czy kwestionowanie tradycyjnie katolickiego nauczania o karze śmierci jest herezją?

Nie waham się twierdzić, iż opinia kwestionująca orzekanie i wykonywanie kary śmierci jako zachowanie z samej swej natury złe stanowi herezję. Herezją jest bowiem: uporczywe, po przyjęciu chrztu, zaprzeczanie jakiejś prawdzie, w którą należy wierzyć wiarą Boską i katolicką, albo uporczywe powątpiewanie o niej (vide: Kodeks Prawa Kanonicznego, kanon 751). Sobór Watykański I deklaruje zaś:

wiarą boską i katolicką należy wierzyć w to wszystko, co zawiera się w słowie Bożym spisanym lub przekazanym, i jest do wierzenia przedkładane przez Kościół – albo uroczystym orzeczeniem, albo zwyczajnym i powszechnym nauczaniem – jako objawione przez Boga (Patrz: „Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej”, Rozdział III, p. 34) .

Herezją jest zatem uporczywe kwestionowanie tych prawd, które:

– zostały przez Boga objawione w Piśmie świętym lub ustnym podaniu przekazanym przez apostołów.

– są podawane przez Kościół jako objawione przez Boga albo przez uroczyste orzeczenie (czyli definicję dogmatyczną) albo przez zwyczajne i powszechne nauczanie (czyli jednomyślne nauczanie wszystkich biskupów w łączności z Papieżem).

Prawda o tym, iż kara śmierci może być w niektórych okolicznościach moralnie usprawiedliwiona została objawiona przez Boga w Piśmie św. i stanowi przynajmniej powszechne i zwyczajne nauczanie Kościoła. Bóg w Swym Słowie wielokrotnie polecał i nakazywał karanie śmiercią niektórych ze złoczyńców, a Magisterium Kościoła jednomyślnie i powszechnie od mniej więcej IV wieku aż do XX stulecia uczyło, że sankcja ta może być moralna oraz sprawiedliwa. Nauczali o tym papieże, a także biskupi czyniąc to choćby za pośrednictwem zatwierdzanych przez siebie katechizmów. Kwestionowanie tej doktryny stanowi zatem herezję.

Czy aktualne nauczanie Katechizmu propaguje herezję?

Aktualne brzmienie paragrafu numer 2267 Katechizmu Kościoła Katolickiego jest co najmniej bardzo dwuznaczne doktrynalnie i znacznie łatwiej rozumieć je na sposób heretycki aniżeli prawowierny i tradycyjnie chrześcijański. Nie ma tam bowiem jakiejkolwiek wzmianki o tym, że mogą istnieć okoliczności usprawiedliwiające karę śmierci. Nie przytacza się tam też w sposób aprobatywny wcześniejszego nauczania Kościoła o tym, iż takie okoliczności istniały – a jedynie wspomina się (niejako w charakterze suchego faktu historycznego), że takie podejście miało miejsce. Uzasadnienia zaś sprzeciwu wobec kary śmierci są bardzo stanowcze, gdyż powoływana jest w nich Ewangelia oraz nienaruszalność i  godności osoby ludzkiej.

W nowej wersji punktu 2267 owszem wskazane jest też to, iż: wprowadzone (zostały) skuteczniejsze systemy ograniczania wolności, które gwarantują należytą obronę obywateli, co może dawać niektórym teologom asumpt do twierdzenia, że w takim razie katechizmowa poprawka ciągle otwarta jest na bardziej tradycyjną wykładnię wedle której w innych okolicznościach historycznych kara śmierci byłaby moralnie dozwolona. Taka interpretacja jest jednak słaba, gdyż:

1. Większa część z uzasadnień zawartych w omawianej poprawce odwołuje się do wartości uniwersalnych i niezmiennych czyli Ewangelii oraz godności osoby ludzkiej. Ewangelia wszak i godność ludzka były takie same, dajmy na to w XV wieku, jak i aktualnie.

2. W żadnym miejscu nie wspomina się o tym, iż przynajmniej w dawnych czasach (gdy było mniej środków karnych ograniczających niebezpieczeństwo ze strony brutalnej przestępczości) kara śmierci była moralnie usprawiedliwiona.

3. Jak to zostanie jeszcze wskazane poniżej, przemówienie papieża Franciszka na które powołują się katechizmowa korekta zawiera jawnie heretyckie uzasadnienia sprzeciwu wobec kary śmierci

Czy wypowiedzi papieża Franciszka na temat kary śmierci są jawnie heretyckie?

Tak, niestety są one jawnie heretyckie, przynajmniej jeśli rozumie się je w normalny i dosłowny sposób. Przemówienie Franciszka z dnia 11 października  2017 roku (na które powołuje się w przypisie aktualne brzmienie 2267 punktu Katechizmu) zawiera bowiem frazę o tym, iż kara śmierci “sama w sobie jest przeciwna Ewangelii”. Z kolei, w przesłaniu do uczestników obradującego w Oslo VI Światowego Kongresu Przeciw Karze Śmierci Franciszek stwierdził: Przykazanie nie zabijaj ma wartość absolutną i obowiązuje zarówno w przypadku niewinnych, jak i winnych”.

Jeśli coś, jednak jest same w sobie złe czy “sprzeczne z Ewangelią” to nie ma od jego moralnego zakazu żadnych, ale to żadnych wyjątków. Jeśli przykazanie “Nie zabijaj” ma wartość absolutną także w stosunku do osób winnych, to kara śmierci była i jest niedopuszczalna zawsze i wszędzie, niezależnie od jakichkolwiek okoliczności historycznych oraz kulturowych. Takich twierdzeń nie da się jednak w żaden sposób pogodzić z Pismem świętym oraz wielowiekową i powszechną nauką Kościoła.

Czy można wytłumaczyć owe heretyckie sformułowania papieża Franciszka jakąś językową niezręcznością, brakiem znajomości katolickiej teologii, używaniem przesadnych sformułowań w celu podkreślenia zasadniczo słusznej prawdy i zasady postępowania? Owszem, można, ale w przypadku papieża żyjącego na początku XXI wieku, będą to tłumaczenia dość słabe, gdyż:

1. Zdarza się, iż mniej wykształceni ludzie używają pewnych dosłownie heretyckich sformułowań niekoniecznie mając na myśli istotnie heretycką treść. Na przykład, niektórzy ludzie mówią o “rozwodach kościelnych”, ale mogą mieć wtedy na myśli uprawnione moralnie i kanonicznie “stwierdzenia nieważności”. Inne osoby twierdzą, iż czasami “kłamstwo jest moralnie dopuszczalne” jednakże, gdy spytać się owych osób o szczegóły ich stanowiska to niekiedy (choć nie zawsze) wychodzi na to, że mają one na myśli nie tyle dopuszczalność rzeczywistych kłamstw, co usprawiedliwienie dla milczenia albo używania dwuznaczników w pewnych sytuacjach (co w odróżnieniu od kłamstwa jest niekiedy dozwolone).

Tym podobne sformułowania, które w swym dosłownym brzmieniu są heretyckie, lecz niekoniecznie skrywają za sobą heretycką treść, są jednak bardziej zrozumiałe w przypadku mniej wykształconych osób, które słabo znają się na katolickiej teologii i doktrynie. Niepokojąca byłaby jednak sytuacja, gdy podobnych niezręczności i językowych lapsusów dopuszczał się sam papież. Tak czy inaczej zaś, podobne heretyckie sformułowania trzeba korygować, aby usuwać wszelkie dwuznaczności co do katolickiego nauczania.

2. Kłopot z wypowiedziami Franciszka na temat kary śmierci polega nie tylko na używaniu przez niego pojedynczych heretycko brzmiących fraz. Niestety szerszy kontekst jego wypowiedzi w tej kwestii wskazuje na to, że najprawdopodobniej wyznaje on w owej sprawie heretycką doktrynę o wewnętrznym złu kary śmierci. W swym przemówieniu z dnia 11 października 2017 roku Franciszek tak naprawdę nie aprobował, ale poddawał krytyce wcześniejsze tradycyjnie katolickie podejście do kary głównej:

W minionych wiekach, mając do dyspozycji ubogie narzędzia do obrony, gdy dojrzałość społeczna nie zaznała jeszcze pozytywnego rozwoju, użycie kary śmierci wydawało się logiczną konsekwencją zastosowania sprawiedliwości, za którą należało podążać. Niestety, nawet Państwo Papieskie uciekało się do tego krańcowego i nieludzkiego środka, pomijając prymat miłosierdzia nad sprawiedliwością. Przyjmujemy odpowiedzialność za przeszłość i przyznajemy, że środki te były podyktowane przez mentalność bardziej legalistyczną niż chrześcijańską. Troska o zachowanie w całości władzy i bogactw materialnych doprowadziła do przecenienia wartości prawa, nie pozwalając na zagłębienie się w zrozumienie Ewangelii [1].

Z kolei, w homilii wygłoszonej 11 maja 2017 roku w Domu św. Marty aktualny papież porównał dawne podejście do kary śmierci ze sposobem w jaki traktowano niegdyś niewolnictwo i niewolników:

„Pomyślmy o niewolnictwie: gdy chodziliśmy do szkoły, mówiono nam, co czyniono z niewolnikami, biorąc ich z jednego miejsca, aby sprzedać w innym. W Ameryce Łacińskiej sprzedano, kupowano niewolników… To grzech śmiertelny. Tak dziś mówimy. Ale wówczas sądzono co innego, że jest to dopuszczalne, ponieważ osoby te miały być pozbawione duszy! Ale trzeba było pójść naprzód, aby lepiej zrozumieć wiarę, aby lepiej zrozumieć moralność. «Ach, Ojcze, dziękuję Bogu, że już nie ma dziś niewolnictwa!». Jest dziś więcej niewolników! Ale przynajmniej wiemy, że jest to grzech śmiertelny. Poszliśmy naprzód. Podobnie z karą śmierci, która kiedyś była czymś normalnym. A dziś mówimy, że kara śmierci jest niedopuszczalna” [2].

Tak więc papież Franciszek wcale nie twierdzi, iż przynajmniej w minionych czasach kara śmierci mogła być dobra, moralna i sprawiedliwa. W jego odrzuceniu tej sankcji nie chodzi o historyczne okoliczności, ale o jej moralność jako taką.

3. Czy przynajmniej list Kongregacji Nauki Wiary wyjaśniający przyczyny zmiany w Katechizmie jest ortodoksyjny?

W liście z dnia 1 sierpnia 2018 roku Kongregacja Nauki Wiary zawarła – między innymi – takie wyjaśnienie katechizmowej zmiany nauczania na temat kary śmierci:

To uprzednie nauczanie można wyjaśnić w świetle podstawowych obowiązków władzy publicznej, by chronić dobro wspólne w sytuacji społecznej, w której sankcje karne są różnie rozumiane i zachodziły w środowisku, w którym trudniej było zapewnić, aby przestępca nie mógł ponownie popełnić swej zbrodni. 

Czy jest to aprobata dla tradycyjnie katolickiego nauczania w sprawie kary śmierci z jednoczesnym stwierdzeniem, iż skoro zmieniły się okoliczności wymierzania tej represji, to w pewnym sensie zmieniła się doktryna na ów temat? Cóż, można tak przytoczony wyżej ustęp rozumieć, ale nawet on nie deklaruje wprost, że dawniejsze podejście Magisterium Kościoła do sankcji głównej było w pełni słuszne i właściwe. Można wszak te słowa rozumieć w stylu: „Niegdyś Kościół jeszcze w pełni nie rozumiał, że kara śmierci jest niemoralna i trzeba mu to wybaczyć, zwłaszcza, że nie było jeszcze tylu innych środków karania i zapobiegania przestępczości, co dziś”. Cytowany list Kongregacji Nauki Wiary z dnia 1 sierpnia 2018 roku zatem tylko w niewielkiej mierze – jeśli w ogóle – łagodzi ogrom dwuznaczności i zamętu, który został wywołany zmianą punktu 2276 Katechizmu Kościoła Katolickiego.

WNIOSKI I KONKLUZJE

Cała sprawa ze zmianą katechizmowego nauczania o karze śmierci jest zatem pełna dwuznaczności, niejasności i pomieszania.

W samej treści punktu 2267 Katechizmu nie ma herezji, ale nie ma tam też aprobatywnego przyznania, iż przynajmniej w niektórych okolicznościach kara śmierci mogła być dobra. Są tam za to dwuznaczne doktrynalnie sformułowania i powoływanie się na te z wypowiedzi papieża Franciszka, które po uważnej lekturze okazują się być zerwaniem z tradycyjną doktryną katolicką.

W wypowiedziach Franciszka, które poprzedziły aktualną zmianę Katechizmu są sformułowania, które zawierają nie tylko pojedyncze heretyckie frazy, ale w szerszym swym kontekście sugerują, iż tak naprawdę kara śmierci była zawsze zła, ale niegdyś społeczeństwa i Kościół z powodu pewnych historycznych i kulturowych okoliczności, nie były w stanie tego jeszcze dostrzec i zrozumieć.

W liście Kongregacji Nauki Wiary wyjaśniającym przyczyny zmiany Katechizmu nie ma herezji, ale nie ma też otwartego przyznania słuszności tradycyjnie katolickiemu nauczaniu na temat kary śmierci.

Przypisy:

[1] “Strzec” i “kontynuować”, https://papiez.wiara.pl/doc/4243915.Strzec-i-kontynuowac/2

[2] Franciszek: wiarę i moralność traktujemy w trakcie pielgrzymowania, https://papiez.wiara.pl/doc/3880343.Franciszek-wiare-i-moralnosc-pojmujemy-w-trakcie-pielgrzymowania